عكس آرشيوي از رجب طيب اردوغان (راست) و مسعود بارزاني در مراسمي در دياربكر – آبان ۱۳۹۲
مارك چمپيون در مقالهاي تحت عنوان «چرا تركيه حالا خواهان تجزيه عراق است» در بخش نظرات وبسايت خبرگزاري بلومبرگ (Bloomberg View) مينويسد مسعود بارزاني رئيس اقليم كردستان عراق روز اول ژوئيه (۱۰ تير ماه) تصميم گرفت روزي را براي برگزاري همهپرسي درباره آينده كردستان تعيين كند؛ همان روز رجب طيب اردوغان نامزدي خود براي احراز مقام رياست جمهوري تركيه را اعلام كرد. اگر چنين همزماني تصادفي باشد، تقارني مهم است.
مقامات دولت اردوغان دست كم دو بار در هفتههاي اخير خاطر نشان كردند كه مايل به پايان دادن به مخالفت تاريخي تركيه براي تأسيس كشور مستقل كردستان هستند. دلايل متعددي براي اين تغيير موضع تركيه وجود دارد، اما فوريترين آن دلايل، محاسبات اردوغان براي انتخابات ماه آينده است.
منافع مبارزات انتخاباتي و پيروزي در آن، در اين دوره در تركيه بسيار بالاست. پيروز انتخابات رياست جمهوري ۱۰ ماه اوت (۱۹ مرداد ماه) در تركيه – كه به احتمال زياد اردوغان خواهد بود – نخستين رئيس جمهوري آن كشور خواهد بود كه بطور مستقيم از سوي مردم و نه توسط پارلمان انتخاب شده است.
با چنين مشروعيتي و با تسلط حزب حاكم و انعطاف پذيري قوانين موجود، اردوغان قادر خواهد بود كه مقام رياست جمهوري را از حالت تشريفاتي به يك نهاد قدرتمند اجرائي تبديل كند.
چنين چشماندازي، براي ايجاد انگيزه در دو حزب اصلي مخالف دولت براي كنار گذاشتن اختلافات و تشكيل ائتلاف كافي خواهد بود. حزب جنبش مليگرا و حزب سكولار جمهوريخواه خلق با يكديگر، اكملالدين احساناقلو، مورخ و ديپلمات سرشناس ترك را به عنوان نامزد احراز مقام رئيس جمهوري برگزيدند. صلاحالدين ديميرتاس، كانديداي حزب اقليت كرد تركيه است كه ۲۰ در صد جمعيت تركيه را در بر ميگيرد.
انتخابات محلي ماه مه آزمايشي براي انتخابات رياست جمهوري بود. در آن انتخابات، حزب حاكم اردوغان ۴۳ درصد آرا و ائتلاف دو حزب اصلي مخالف ۴۴ درصد آرا را كسب كردند. نتايج انتخابات، هم براي اردوغان و هم براي مخالفان، خوب بود، اما براي هيچ طرف تضميني نبود تا اميدوار باشند كه در دور اول انتخابات رئيس جمهوري بتوانند اعلام پيروزي كنند.
در چنين حالتي است كه كردهاي تركيه ميتوانند در انتخابات نقش كليدي بازي كنند. براي آنها اطمينان از يك كردستان مستقل در عراق و كسب شرايط بهتر براي كردها در تركيه مهم است كه اردوغان ميگويد كه ميتواند به هر دو خواسته آنها جامه عمل بپوشاند.
تنها چند روز قبل از اعلام كانديداتوري اردوغان، دولت او لايحهاي را به پارلمان برد كه به كردهاي پيكارگر اجازه ميدهد بدون بيم از پيگرد قانوني از اردوگاهها خارج شوند و به جامعه به عنوان غيرنظاميان باز گردند كه بالقوه ميتواند به جنگ ۳۰ ساله مسلحانه بين كردها و دولت مركزي تركيه پايان دهد. اين لايحه، همچنين به تركها براي مذاكره با عبدالله اوجالان رهبر زنداني كردها، در راستاي گفتگوهاي صلح امكان ميدهد به مذاكره بپردازند.
تكرار سخنان حسين جليك، از مقامهاي ارشد دولت اردوغان در روز يكشنبه، در رابطه با اين كه كردهاي عراق بايد اجازه داشته باشند در باره سرنوشت خود تصميم بگيرند، به همين اندازه اهميت دارد.
البته جليك اردوغان نيست و تشويق به تجزيه عراق خلاف سياست آمريكاست كه تركيه ادعا ميكند با آن موافق است؛ اما در عين حال باب اعلام استقلال كردستان عراق، بدون مجازات از سوي تركيه، گشوده شد.
استقلال كردستان اين فرصت را براي تركيه ايجاد ميكند كه نفت از آنجا وارد كند و در مقابل در كردستان سرمايهگذاري كند.
براي دههها حتي ايده كشور كردستان موجب ناراحتي عصبي رهبران تركيه ميشد. آنها بيم داشتند كردستان مستقل عراق انگيزه جنگ تمام عيار براي كردهاي تركيه كه در منطقهاي هستند كه هم مرز با مناطق كردنشين عراق، ايران و سوريه است، براي جدايي از تركيه شود. هر چند، در طول زمان پراكندگي كردها در سراسر كشور و گسترش وابستگي اقتصادي كردستان عراق به تركيه، مقاومت در برابر استقلال كردستان عراق را بهم زد.
بارزاني همچنين ميتواند يك متحد مفيد براي اردوغان در مذاكرات با اوجالان و حزب كارگران كرد تركيه باشد.
تقارن زماني در اين مرحله حائز اهميت است. از يك سو اردوغان به حمايت كردها براي ادامه قدرت به مدت يك دهه ديگر نياز دارد، و از سوي ديگر كردها نياز دارند اردوغان از فرصت پيش آمده براي به تحقق رسيدن روياي ديرينه استقلال كردستان حمايت كند.
همانطوري كه استفان كوك، از شوراي روابط خارجي، كه تازه از كردستان عراق برگشته است، ميگويد بارزاني ميتواند اردوغان را «شاه» يا «رهبر» تركيه كند و همزمان اردوغان ميتواند بارزاني را «شاه» يا «رهبر» كردستان كند.
اين ميتواند مشوق خوبي براي تجزيه عراق شود.