این مذهب نهضتی علیه ارتجاع کاتولیک است، لوتر رهبر این نهضت در سال 1488م علیه بازار روحانیت کاتولیک مبنی بر خرید و فروش گناه و بهشت و عفو نامه های پدران روحانی آشکارا به اعتراض برخواست و این مبنای نخستین مذهب پروتستان گردید.
ادیان جهان را تحت دو عنوان کلی «ادیان ابراهیمی و ادیان غیر ابراهیمی» برشمرده و در ذیل به هر کدام همراه با مذاهب آنان اشاره کوتاهی خواهیم داشت.

الف: ادیان ابراهیمی:
به ادیانی، دین ابراهیمی اطلاق می شود که بعد از حضرت ابراهیم ـ علیه السّلام ـ توسط پیامبران الهی برای بشر، آورده شده است.

1. دین یهود:
بر اساس گفته های تورات تولّد حضرت موسی در مصر به سال 1392 قبل از میلاد و رسالت او در صحرای سینا در سال 1312 ق م. و مرگ او پس از 120 سالگی در نزدیکی مرزهای فلسطین اتفاق افتاده[1] است و کتاب آسمانی وی، تورات است.

یهودیان با توجه به اینکه در دین حضرت موسی تحریف ایجاد نموده اند بر این باورند که شریعت یکی است و ابتداء و انتهای آن با حضرت موسی است. قبل از موسی شریعت و دینی نبوده و آنچه بوده، حدود عقلی و احکام مصلحتی بوده است. پس از موسی نیز شریعت و احکام دیگری نبوده و نخواهد بود. زیرا«نسخ» احکام و دستورات  الهی نیز جایز نیست. یهود مدّعی است که حضرت موسی گفته است: آئین من هرگز منسوخ نخواهد شد.[2]

پس از وفات حضرت موسی ـ علیه السّلام ـ چنانچه خود آن حضرت پیش بینی می کرد، قومش به تفرقه دچار شدند که در اینجا به چند فرقه از آنها اشاره می کنیم.
1. فرقه فریسیان: به معنی جدا شوندگان.بخش بزرگ این فرقه را کاهنان یهود تشکیل می دادند.

2. فرقه صدوقیان: منسوب به یکی از روحانیون یهود به نام صدوق است. این فرقه منکر معاد و مخالف احکام و اصول و فروع  عملی  دین یهود بودند. آنان فقط به حضرت موسی اعتقاد داشته و انبیاء دیگر را قبول نداشتند.

3. فرقه اسنیان:  این فرقه یهودی با گرایش عرفانی محصول دوران فقر و فلاکت و اسارت یهود است. این فرقه علیه مالکیت خصوصی شوریدند و اندوختن زر و سیم را حرام کردند و ...
در یهودیت فرقه های دیگری چون: هرودیان، زیلوت ها، قرائون، عنانیه، عیسویّه، نیز وجود داشته و یا دارند که در کتاب های تفصیلی به آنها اشاره شده است. [3]

2. دین مسیحیت:
در قرآن کریم داستان حضرت عیسی ـ علیه السّلام ـ بسیار مفصل و روشن آمده است. قرآن داستان خلقت حضرت عیسی ـ علیه السّلام ـ را به قضیه خلقت حضرت آدم تشبیه کرده است. قرآن به نبوت و رسالت وی از آغاز تولد تصریح می کند.[4]

پس از عروج حضرت عیسی و مخفی شدن آنحضرت از دیدگان، در مسیحیت نیز همچون دین یهود تحریف و اختلاف به وجود آمده و بعدها به فرقه های بسیاری منشعب گردید که 3 فرقه؛ کاتولیک، ارتودوکس و پروتستان از فرقه های بزرگ و مشهور مسیحیت می باشند.

1.مذهب کاتولیک: «کاتولیک» در لغت یونانی به معنای «عمومی» است. روحانیون کاتولیک معتقدند: کلیسای آنها نماینده حقیقی کلیسای مسیح است و عیسای مسیح انجمن مرئی را که عبارت از همین کلیسا است، تأسیس کرده است و پاپ جانشین پطرس مقدس است.[5]

2. مذهب ارتدوکس: ارتدوکس در لغت یعنی سنّتی. پیروان کلیسای ارتدوکس عقایدی چون: برزخ، مفهوم بی آلایش، برائت از گمراهی و عدم امکان اشتباه پاپ را قبول ندارند، آنان می کوشند تا مراسم و شعائر خود را مانند مسیحیان اولیّه انجام دهند و عقاید سنتی و قدیمی خود را حفظ کنند.[6]

3. مذهب پروتستان: این مذهب نهضتی علیه ارتجاع کاتولیک است، لوتر رهبر این نهضت در سال 1488م علیه بازار روحانیت کاتولیک مبنی بر خرید و فروش گناه و بهشت و عفو نامه های پدران روحانی آشکارا به اعتراض برخواست و این مبنای نخستین مذهب پروتستان گردید.[7]

3. دین اسلام:
پیامبر اسلام حضرت محمد ـ صلّی الله علیه و آله ـ در روز 27 رجب سال چهل از عام الفیل متولد گردیده و در چهل سالگی به فرمان الهی به پیامبری مبعوث گردید آن حضرت در طول 23 سال تلاش و کوشش توانست، اصول بنیادی اسلام را پی ریزی کند و اسلام را با عنوان آخرین دین برگزیده الهی به جهانیان بشناساند. پس از رحلت آن حضرت، در اثر اختلاف در مسئله امامت، امت اسلام به دو فرقه بزرگ اهل سنّت و تشیع تقسیم شدندو  در طول تاریخ از آن دو نیز فرقه های متعددی منشعب گردید.

الف: اهل سنّت: کسانی هستند که به گفته خود، پیرو سنّت و رفتار پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ می باشند و از نظر کلامی به فرقه های، سلفی، ماتریدی، اشعری، معتزلی، ظاهری و... تقسیم می شوند و در فروع و احکام عملی و فقهی چهار فرقه معروف، هستند حنفی، مالکی، شافعی، حنبلی[8]

ب: امامیه (تشیع):
امامیه، نام مذهبی است که به امامت بلافصل حضرت علی بن ابی طالب ـ علیه السّلام ـ و فرزندان او  ـ علیه السّلام ـ معتقدند. امامت در شیعه به معنای ریاست عامة مسلمانان در امور دین و دنیا می باشد و آن نیابت از پیغمبر است. از نظر شیعه، امام باید اولاً معصوم باشد. ثانیاً از طرف خداوند برگزیده شود. ثالثاً افضل مردم زمان خود باشد.

شیعیان اثنی عشری معتقدند که امامان دارای «علم لدنی» که تمام علوم را در بر می گیرد، هستند.[9] و فرقه هایی که از تشیع انشعاب پیدا کرده اند عبارت اند از:
1. زیدیه: پیروان زید بن علی بن الحسین ـ علیه السّلام ـ که معروف به زید شهید است.

2. اسماعیلیه: این فرقه بعد از حضرت امام جعفر صادق ـ علیه السّلام ـ به امامت فرزند بزرگش اسماعیل و یا نواده اش محمد بن اسماعیل اعتقاد دارند و در بلاد مختلف با نام های باطنیه، تعلیمیه، سبعیه، حشیشیه، ملاحده، و قرامطه خوانده می شوند و فرقه های دیگری که از شیعه شیعه منشعب شده اند از بین رفته اند.[10]

ب: ادیان غیر ابراهیمی:
1) زرتشت: زرتشت در حدود سال 660 ق م دینی را تعلیم می داد که یک آئین اخلاقی و طریقة یگانه پرستی بود. این دین به اصلاحات اقتصادی و اجتماعی نیز توجه داشت دین زرتشت مذهبی است که در جهان از مسئله «قیامت» سخن به میان آورده و مسئله «آخر الزمان» را به مفهوم کامل خود طرح کرده است.[11] کتاب اوستا کتاب مقدس زرتشتیان است.

2) مانی: «مانی» یا «مانس» از پدر و مادری ایرانی در «بابل» به سال 215 میلادی متولد شد. پدر و مادر او با خاندان اشکانی خویشاوندی داشتند. مانی آئین زرتشت را مطالعه کرد و خود را مصلح آن شناخت. هند را سیاحت کرد و با عقاید بودائی آشنا شد، سپس به ایران بازگشت و به تبلیغ دین جدید پرداخت و آن را با ادیان زرتشتی و بودائی و مسیحی مطابقت داد. در دین مانی جهان ترکیبی از نیک و بد است. نیکی و نور و روح در یک طرف و بدی و تاریکی و جسم در طرف دیگر.[12]

3) مزدک: پایه گذار این آئین «مزدک» پسر «پوندس» است محققان زادگاه مزدک را شهر«فسا» در فارس می دانند. مزدک معتقد بود که خدای خیر با خدای شر نبرد کرده و او را مغلوب ساخته است.[13]

4) هندو: دین هندوئی که شاید متعلّق به  1500 سال پیش از میلاد مسیح باشد، قدیمی ترین دین زنده جهان بوده و نیز یکی از پرطرفدارترین ادیان جهان است. اعتقاد الهی اصلی دین هندویی به یک وجود الهی به نام «برهما» است که حضور مطلق دارد.[14]

5) جینیزم: آیین جین یکی از ادیان شرقی است که چندان شناخته شده نیست. با این همه در بین نظام های مذهبی و فلسفی سرزمین اصلی خود «هند» جایگاه خاصّ و قابل توجهی دارد.[15] مؤسس این دین فردی به نام «مهاویرا» است.

6) سیک: از نظر تاریخی دین سیک، در میان ادیان زنده جهان از همه متأخرتر است. این دین را فردی به نام«نانک» بنیان نهاد. از لحاظ تفکّر الهی،‌ هیچ نکته برجسته ای در دین سیک وجود ندارد. این دین به عنوان کوششی آگاهانه در زمینه هماهنگ کردن دو دین بسیار قوی و قدرتمند هند که رقیب یکدیگر بودند یعنی دین هندویی و دین اسلام، ظهور کرد.[16]

7) بودا: این دین منسوب به فردی به نام «بودا» است. وی نخستین مسئله ای که طرح کرد این بود که انسان چگونه باید زیست کند تا از آلام و رنجها در امان باشد و میل به حیات را در خود نابود کند و سعادت خلاصی و نجات نهایی را کسب نماید.[17]

8) تائو: در بین ادیان چین، دین تائو یکی از سه دین رسمی این کشور است و بینانگذار آن فردی به نام «لائوتسه» می باشد.[18]

9) کنفوسیوس: دین کنفوسیوس دین اصلی و قدیمی چین است. بنیانگذار این دین فردی به نام «کنفوسیوس» می باشد. این دین نه تنها وجود یک ذات متعال بلکه نظارت او بر جهان را تعلیم می داد.[19]

10) شینتو: دین شینتو از روزگاران بسیار قدیم دین ملّی ژاپن بوده است و از آن به عنوان سوّمین دین کهنسال جهان یاد می کنند. این دین در اصل عمدتاً مبتنی بر پرستش طبیعت است.[20]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. تاریخ ادیان و مذاهب جهان، مبلغی آبادانی
2. ادیان زنده جهان، رابرت هیوم
---------------------------------------------------------
پی نوشت ها:
[1] . مبلغی آبادانی، تاریخ ادیان و مذاهب جهان، بنیاد پژوهش های فرهنگی مشهد، ج 2، ص 592.
[2] . همان، ج 2، ص 618 و 619.
[3] . همان، ج 2، ص 669 ـ 675.
[4] . مریم/27 ـ 32.
[5] . پیشین، ج 2، ص 785.
[6] . همان، ج 2، ص 789.
[7] . همان، ج 2، ص 791.
[8] . مشکور، محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، بنیاد پژوهش های اسلامی،‌ اول،‌1372 ش، مشهد، ص 238.
[9] . همان، ص 67.
[10] . همان، صفحات 373 و 214 و 47.
[11] . تاریخ ادیان و مذاهب جهان، ج 1، ص 338.
[12] . همان، ج 2، ص 408.
[13] . همان، ج 2، ص 500.
[14] . هیوم، رابرت، ادیان زنده جهان، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1369 هـ .ش، ص 37 و 38.
[15] . همان، ص 67.
[16] . همان، ص 127و128.
[17] . بی ناس، جان، تاریخ جامع ادیان، ترجمه علی اصغر حکمت، انتشارات و آموزشی انقلاب اسلامی، چاپ چهارم، 1370 هـ .ش، ص 194.
[18] . ادیان زنده جهان، همان، ص 184.
[19] . همان، ص 159.
[20] . همان، ص 212 و 218
منبع : اندیشه قم