آنچه فراگیران باید برای موفقیت علمی بدانند

سید محمد حسن حسینی

(دکترای آموزش زبان انگلیسی)

mhhosseini2020@gmail.com

انسان به عنوان اشرف مخلوقات، امتیازات زیادی نسبت به سایر موجودات دارد. از جمله این امتیازات قدرت تفکر، یادگیری و حفظ اطلاعات است .در واقع این امتیازات انسان وجه تمایز او از حیوانات و نباتات می باشند. ضمن اینکه همین امتیازات هستند که بشر را به حقیقت رهنمون می شوند. و آنطور که عیسی مسیح (ع) فرمودند حقیقت ما را به آزادی می رساند.

عوامل متعددی در ارتقای تفکر، یادگیری و حفظ اطلاعات موثر می باشند. از جمله مهمترین این عوامل مطالعه می باشد. مطالعه فرایندی پویا و فعال است که آنچه در آن اهمیت دارد یادگیری معنا و مفهوم است و نه حفظ کردن مطالب. تنها با تمرکز بر معنا و مفهوم است که می توانیم مطالب جدید را در ذهن خود به مطالب قدیمی ارتباط دهیم و در واقع یاد بگیریم. از طرف دیگر مطالعه علم هم هست. بنابراین کسانی که به این علم مسلط می شوند می توانند به طور موثر مطالعه کرده و موفق شوند. به عنوان نمونه نکات زیادی وجود دارد که باید در ارتباط با بهداشت مغز و حافظه – برای مطالعه موثر - بدانید. از جمله این نکات این است که ذهن آدمی همچون دیگر اعضاء بدن احتیاج به مراقبت دارد. بنابراین

1. تغذیه مناسب یکی از مهمترین عوامل برای سلامتی و جلوگیری از فرسودگی زودرس مغز و حافظه و در نتیجه افزایش کارایی آنها است. کلسیم، منیزیم و فسفر سه عنصر اساسی و ضروری برای مغز و حافظه به شمار می آیند.برای آشنایی بیشتر با تغذیه مناسب "سخن آخر" را بخوانید.   
2. نقش اکسیژن را هم نباید در کارایی مغز و حافظه نادیده گرفت. بنابراین– در حین مطالعه – هر چند دقیقه یک نفس عمیق کشیدن بسیار موثر خواهد بود. دخانیات، مواد مخدر و به ویژه استرس کشنده قوای ذهنی و حافظه می باشند.
3.  برای داشتن مغز و حافظه ای کاراتر باید آنها را تمرین هم دهید: مطالعه، حل مسایل و سرگرمی ها و بازی های فکری راه های مناسبی برای تمرین دادن مغز و حافظه هستند.

شرایط اولیه لازم برای مطالعه موثر

1. داشتن هدف: یادتان باشد که نوع هدف شما است که میزان سعی و تلاش شما را مشخص می کند و حتی شخصیت شما را شکل می دهد و به مسیری که در زندگی انتخاب می کنید جهت می دهد. بنابراین هرگز به اهداف کوچک نیندیشید. مثلا "جراح و متخصص مغز و اعصاب شدن" می تواند نمونه ای ازاهدافی باشد که شما می توانید داشته باشید.
2. علاقه: بدون داشتن علاقه و هدف، انگیزه که موتور محرکه شما خواهد بود را نخواهید داشت. بنابراین قبل از اینکه خود را محکوم به نداشتن استعداد، هوش، و عدم توانایی و سایر موارد کنید بهتر است در پی کشف علایق و استعدادهای خود باشید.
3. اعتماد بنفس: داشتن اعتماد بنفس اولین گام برای موفقیت می باشد. خیلی مهم است که خودتان و پتانسیلی را که خداوند به شما داده است باور کنید.
4. آرامش: هر چه در آرامش روحی و روانی بیشتری مطالعه کنید احتمال یادگیری بیشتر می شود. البته کسانی که به هر دلیلی آرامش کافی ندارند زیاد نگران نباشند: اصل داشتن هدف و اراده پولادین است.
5. برنامه ریزی: داشتن برنامه ای هوشمند و روشمند از دیگر الزامات مطالعه موفق می باشد. در پایان همین مقاله یک نمونه اولیه از یک برنامه درسی ارایه شده است.
6. نظم و ترتیب: نظم و ترتیب ذهنی و محیطی یادگیری را تسهیل می کند، بنابراین از شلختگی پرهیز کنید.
7. شروع مناسب: از همان ابتدای مطالعه با امید و نشاط به مطالعه نزدیک شوید، به توانائی ها و استعدادهایتان امیدوار باشید. مصمم به مطالعه ای مفید باشید و قبل از هر مطالعه مشخص کنید که چقدر قرار است مطالعه کنید. ضمنا قبل از مطالعه تمام موادی را که احتیاج دارید از قبیل کتاب، دفتر، قلم و کمی شکلات و تنقلات مغذی را هم آماده کنید.
8. دقت و تمرکز: بدون دقت و تمرکز هم نباید انتظار یادگیری داشته باشید. برای نمونه داشتن هدف، علاقه و انگیزه و حتی استفاده از رنگ های متفاوت هنگام مطالعه و نت برداری می تواند تمرکز و دقت شما را بیشتر کند.
9. تغذیه مناسب و ورزش: عقل سالم در بدن سالم.
10. استراحت و خواب کافی: استراحت و خواب کافی کارایی مغز را دو چندان می کند.
11. دوری از دخانیات، مشروبات الکلی و دوستان ناباب: برای رسیدن به اهداف تان باید مراقب سلامتی جسم و روح و روانتان باشید.

موثرترین روش مطالعه

 مطالعه موثر شامل شش مرحله زیر می باشد:

1. مرور سریع و کلی مطالب: در مرحله اول مطالعه باید مروری اجمالی بر آنچه می خواهید مطالعه کنید داشته باشید. هدف از این مرحله این است که ذهنیتی کلی از آنچه می خواهید مطالعه کنید داشته باشید.
2. طرح چند سوال مهم: در این مرحله باید با توجه به درک تان از مرور مطلب در مرحله قبل به ارایه چند پرسش موثر و مرتبط بپردازید. هدف از این مرحله این است که در مرحله بعد برای رسیدن به پاسخ سوال هایتان  با دقت بیشتری به مطالعه بپردازید.
3. خواندن دقیق مطلب: در این مرحله باید با دقت بیشتری به مطالعه مطالب بپردازید. در ضمن در این مرحله بهتر است موارد زیر را در نظر بگیرید:

1. خط کشیدن زیر نکات مهم
2. علامت گذاری نکات سخت
3. حاشیه نویسی
4. کلید برداری
5. خلاصه نویسی
6. خلاقیت و طرح شبکه ای مغز

1. بازگویی مطلب به خود: بهتر است سعی کنید آنچه را که آموخته اید با بحث و گفتگو به دوستان تدریس و تفهیم نمایید. اگر این امکان را ندارید در مقابل آینه با خودتان این کار را کنید.
2. مرور اجمالی: در این مرحله به مرور نکات مهم و کلیدی و خلاصه های خود بپردازید.
3. تست و یا امتحان دادن: شدیدا توصیه می شود که بعد از مطالعه خود در شرایط استاندارد به حل یک تست و یا امتحان در رابطه با مطلب خوانده شده بپردازید. این کار باعث یادگیری بهتر و نیز شناخت نقاط ضعف و قوت تان می شود.

برخی موارد دیگر که قبل از شروع مطالعه باید بدانید

1. مکانی که مطالعه می کنید باید ساده باشد و تمرکز شما را بر هم نزند. مثلا بهتر است در آنجا تلویزیون، کامپیوتر و عکس نباشد. ضمنا فضای مطالعه باید از نور مناسب و کافی برخوردار باشد.
2. مطالعه زمان مناسب هم می خواهد. بهتر است برنامه داشته باشید اما در کل این شما هستید که متوجه می شوید چه زمانی برای مطالعه بهتر است.
3. نوع نشستن و رعایت فاصله چشم ها از منبع مورد مطالعه باید استاندارد باشد.
4. در هنگام مطالعه از دروس سخت تر شروع کنید چرا که در ابتدا بیشترین انرژی و انگیزه را دارید.
5. معمولا کشش مغز بیش از 30 دقیقه نیست، بنابراین باید سعی کنید بعد از هر 30 دقیقه مطالعه حدود 5 تا 10 دقیقه استراحت نمایید و سپس مجددا با همین روال شروع به مطالعه کنید.
6. سعی کنید در هنگام مطالعه و یا در کلاس درس  از تنقلات مغذی و شکلات استاندارد استفاده کنید و هر از چند گاهی یک نفس عمیق بکشید و یک جرعه آب بنوشید. این کارها کمک شایانی به کارایی و گیرایی مغز و حافظه شما می کنند.
7. اگر به تند خوانی و مطالعه با چشم عادت کنید در درک سریعتر مطلب و صرفه جویی در زمان بسیار موثر می باشند.

راههای دیگر برای ارتقای کیفیت مطالعه

آنچه را در مرحله اول بعد از مطالعه یا کلاس احساس می کنید یاد گرفته اید در واقع در حافظه کوتاه مدت خود جای داده اید. اما برای انتقال مطالب از حافظه کوتاه مدت به حافظه بلند مدت و ارتقای قدرت به یاد آوری آنها بعد از مدت زمان طولانی باید موارد زیر را هم در نظر بگیرید:

1. بیش از ۹۰% از مطالب خوانده شده بعد از ۲۴ ساعت فراموش می شوند و مرور و تکرار مانع از فراموشی مطالب می شود. پس باید مرور و تکرار مطالب را بعد از مطالعه یا کلاس فراموش نکنید. باید توجه داشته باشید که مرور اول باید در اولین فرصت بعد از مطالعه و یا ارایه معلم باشد .این امر خیلی مهم است.
2. به محتوی ذهن خود با خواندن مطالب مشابه پشت سر هم نظم بدهید.
3. از علائم ونشانه ها برای یاد آوری مطالب استفاده کنید.
4. برای یادگیری بعضی از دروس توضیحی و حفظی می توانید قسمتی از مطالب یا کتاب را بخوانید، سپس آنچه را که فهمیدید توضیح داده و صدایتان را ضبط کنید. پس از آن، آنچه را که گفته اید گوش کنید. با این کار هم مطالب را خوب یاد می گیرید وهم اینکه پی به مشکلات ونقاط ضعف خود می برید و برای از بین بردن آنها تلاش بیشتری می کنید .
5. روش G5روشی دیگر برای یادگیری است: مطالبی را که خلاصه کرده ونت برداری کرده اید به صورت سوال وجواب در آورید و در برگه های کوچکی (فیش های مخصوص) یاد داشت کرده و آنها را در معرض دیدخودقرار دهید. و زمانی که چشمتان به این مطالب افتاد آنها را مرور کنید تا هرگز آنها را فراموش نکنید.

توصیه هایی برای حضور موفق تر در کلاس درس

قبل از پرداختن به این توصیه ها باید توجه داشته باشید که کیفیت شرکت شما در کلاس های درس در ارتقای درک مطالب در مطالعه های بعدی شما بسیار موثر می باشد. بنابراین

1. لوازم ضروری مثل کتاب، دفترچه، یاد داشت، خودکار، مداد و غیره را همیشه با خود به همراه داشته باشید.
2. به موقع سر کلاس حاضر شوید. ساعات اولیه کلاس را از دست ندهید.
3. با مطالعه سر کلاس حاضر شوید. قبل از ورود به کلاس مروری بر مطالب جلسات قبلی و نیز درس جدید داشته باشید.
4. هنگام تدریس استاد با دقت گوش دهید، نت برداری کنید و در فعالیت ها و بحث های کلاسی فعالانه شرکت کنید.
5. جزوه و یاد داشت‌های خود را در اولین فرصت پس از اتمام کلاس مرور کنید و موارد مهم را تا زمانی که هنوز در ذهنتان تازه هستند خط کشی کنید.
6. مطمئن شوید که مطالب را فهمیده‌اید. اگر مطلبی را نفهمیده‌اید از پرسش سر کلاس نهراسید.
7. از دوستان و استاد خود کمک بگیرید.
8. سعی کنید در کلاس ها غیبت نکنید. درصورتی که سر کلاس حاضر نبودید جزوه کلاس را حتماً از همکلاسیهای خود بگیرید هر چند یاد داشت ها و جزوه هیچکس به اندازه یاد داشت ها و جزوات خود شما مفید و مؤثر نخواهد بود.

برخی روش‌های مؤثر برای به خاطر سپاری لغات (زبان انگلیسی، ادبیات فارسی و ...)

1. همان‌طور که یک ماهی خارج از آب بی‌ معنی و مرده است، لغات هم خارج از متن بی‌معنی می‌باشند. بنابراین همیشه باید سعی کرد که لغات را در متنی که در آن به ‌کاررفته‌اند آموخت. برای این کار توصیه می‌شود که ابتدا به ‌مرور لغات هر درس - که در آخر هر درس لیست شده‌اند - بپردازید و بعد سعی کنید که به کاربرد آن لغات در متن درس توجه کرده و به ترجمه آن متن با استفاده از معنای لغات مربوطه بپردازید. در انتها سعی کنید که دوباره به‌ مرور لغات لیست شده در آخر درس بپردازید.
2. در هنگام مطالعه لغات، لغاتی را که در به یادآوری معنای آن‌ها مشکل دارید با ماژیک فسفری (سبز) برجسته نمایید تا بتوانید در مرورهای بعدی تمرکز بیشتری روی آن‌ها داشته باشید. لغاتی را که خیلی مشکل دارید با ماژیک قرمز و یا زرد مشخص کنید. این تکنیک را در مطالعه کردن مطالب هم بکار ببرید.
3. می‌توانید تلفظ لغات سخت را با موبایلتان ضبط کنید و بعد از پنج ثانیه مکث برای هر لغت معنای آن را نیز بگویید. بعداز اینکه تمام لغات مربوطه را به این ترتیب ضبط کردید، در اوقات فراغت و یا هنگام غذا خوردن و یا در اتوبوس و غیره به تلفظ هر لغت – از طریق موبایلتان - گوش دهید و در پنج‌ ثانیه‌ای که برای به یادآوری معنای هر لغت برای خودتان منظور کرده‌اید سعی کنید معنای آن را به یاد آورید و بعد گوش کنید ببینید درست گفتید یا نه؟ تکرار را هم در این تمرین فراموش نکنید.
4. می‌توانید برای مرور لغات، فلش کارت هم درست کنید؛ به این صورت که کارت‌هایی از جنس مقوا به‌اندازه جیب پیراهن تان درست کنید و بعد در یک طرف آن کارت لغت مهم مورد دلخواهتان و در طرف دیگر آن مترادف و یا متضاد و یا ترجمه دیکشنری آن را (به انگلیسی) بنویسید. می‌توانید معنی فارسی آن را نیز ریز در گوشه سمت چپ کارت بنویسید. نکته مهم در استفاده از فلش کارت‌ها این است که وقتی لغتی را در فلش کارت مربوطه می‌بینید نباید بلافاصله کارت را برگردانید و معنی آن را نگاه کنید بلکه باید تا 20 ثانیه فکر کنید و اگر در این فاصله معنی لغت را یادتان نیامد فلش کارت را برگردانده و مترادف و یا متضاد و یا ترجمه انگلیسی آن را نگاه کنید و بعد سعی کنید معنی فارسی آن را بگویید. در انتها اگر معنی فارسی آن لغت یادتان نیامد می‌توانید آن را در گوشه سمت چپ کارت ببینید. فلش کارت هایتان را در اتوبوس و تاکسی و مطب دکتر و صف انتظار و اوقات فراغت مطالعه کنید.
5. می‌توانید لغات سخت و پرکاربرد را با ماژیک‌های رنگی روی کاغذهایی نوشته و آن‌ها را روی در و دیوار اتاق‌ها و هال و یا حتی دستشویی‌تان بچسبانید تا همیشه در برابر چشمانتان باشند تا بتوانید هرچند وقت یک‌ بار مروری ذهنی بر آن‌ها داشته باشید.

اصول کلی در تست زدن و امتحان دادن

قبل از ادامه بحث باید یاد آور شوم که پرداختن به نمونه سوال و تست زدن در شرایط استاندارد نه تنها بعد از هر مطالعه بلکه قبل از هر امتحانی هم از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد و نباید از این اصل مهم غفلت کنید. بنابراین نمونه سوالهای امتحانی سالهای گذشته راپیدا کنید و به حل آن بپردازید. این کار مهم است چراکه درصد قابل توجهی از سوالهای امتحان پیش روی شما از سوالهای سالهای گذشته است و دیگر این که شما بانمونه سوال ها آشنا می شوید و می فهمید که نکات مهم کدام قسمت ها هستند و هنگام مطالعه چه قسمت هایی را باید بیشتر مطالعه کنید. یادتان باشد شب امتحان فقط نکات کلیدی را مرور کنید و خوب بخوابید. در هر صورت در جلسه امتحان باید موارد زیر را در نظر بگیرید:

1. قبل از رفتن به جلسه امتحان دوش بگیرید و سپس یک عطر و همین طور آدامس خوشبو استفاده کنید. این کارها به آرامش و شادابی بیشتر شما و نیز به فعال شدن سلول های مغزی و حافظه تان کمک زیادی می کنند.
2. در مرحله اول امتحان تست ها و سوالات ساده را پاسخ دهید و در ضمن این کار تست ها و سوالات سخت تر را علامت بزنید تا در فرصت مناسب به حل آنها بپردازید.  
3. تقسیم درست زمان بین سوالات و داشتن سرعت عمل بالا هم نباید نادیده گرفته شود.
4. پاسخ همه سوالات را دربرگه امتحانی بنویسید وهیچ سوالی را بدون پاسخ نگذارید هرچند که اشتباه پاسخ بدهید چرا که همین پاسخ شما از هیچی بهتر است. اگر هم ندانستید که چه بنویسید هر چه در رابطه با سوال به ذهنتان می رسد توضیح دهید. حداقل کاری که می توانید کنید این است که در باره کلمه های کلیدی و مهم سوال توضیح دهید.
5. در جلسه امتحان تا آخرین لحظه بنشینید وخوب هم فکر کنید چرا که بعضی پاسخ ها ممکن است در دقایق پایانی به یاد شما بیاید.
6. به ویژه در جلسه امتحان هر 10 دقیقه یک شکلات کوچک استاندارد میل کنید و یک نفس عمیق بکشید. یک بطری کوچک آب هم با خود داشته باشید تا حدودا هر 15 دقیقه مقدار کمی آب بنوشید.

ضمنا در تست ها (که حاوی آیتم های چهار گزینه ای هستند) موارد زیر را هم در نظر بگیرید:

1. خواندن دقیق همه بخش های تست و درک آن قبل از اقدام به پاسخ گویی مهم است. ضمنا در پاسخ دهی به سوالات دقت کنید و فریب سرنخ های انحرافی را نخورید.
2. پیش بینی و حدس زدن جواب قبل از نگاه کردن به گزینه ها در تشخیص پاسخ صحیح موثر هستند.
3. توجه داشته باشید که در آیتم های چهار گزینه ای "معمولا" گزینه بلندتر درست است.
4. در آیتم های چهار گزینه ای "معمولا" گزینه های "هیچ کدام"، "همه موارد" و یا مثلا "گزینه الف و ب" درست هستند.
5. در آیتم های چهار گزینه ای "معمولا" گزینه هایی که کلماتی که قطعیت را نشان می دهند (مثل "هرگز" و یا "به هیچ عنوان") دارند اشتباه هستند.
6. در آیتم های چهار گزینه ای "معمولا" گزینه هایی که کلمات ملایمی مثل "معمولا" و "بعضی وقتها" دارند درست هستند.

نمونه برنامه ای انعطاف پذیر برای مطالعه

اسکلت برنامه درسی پیشنهادی زیر می تواند به عنوان یک مدل انعطاف پذیر مورد استفاده شما قرار گیرد. به عنوان مثال شما می توانید برخلاف پیشنهاد ارایه شده در این برنامه در جمعه ها بعد از ظهرها به تفریح بپردازید و صبح ها مطالعه کنید. از ساعت 21 به بعد هم فرصت شام، تلویزیون، اینترنت، نظافت و استراحت دارید.

ضمنا باید توجه داشته باشید که در این برنامه باید اوقات بیشتری برای دروس سخت تر در نظر بگیرید. همینطور بهتر است برای دروسی که حافظه محور هستند (مثل زبان) در اوایل روز وقت بگذارید. ضمن اینکه باید در نظر داشته باشید که یک درس خاص را بطور متوالی (پشت سر هم) در این برنامه جای ندهید چرا که این کار باعث خستگی زودرس شما و ذهن شما می شود. البته باید توجه داشته باشید که به یکباره نمی توانید این برنامه را بطور کامل عملیاتی کنید. در اوایل اوقات فراغت بیشتری برای خود در نظر بگیرید و به تدریج برنامه را کامل کنید. ضمنا یادتان باشد که 30 تا 90 دقیقه بعد از غذا خوردن به مطالعه بپردازید و 30 دقیقه قبل از خواب هم مطالعه کردن را تعطیل کنید.

سخن آخر

به خاطر بسپارید که استفاده از منابع، فیلم ها و کلاس های آموزشی و کمک آموزشی استاندارد بیرونی در بالا بردن درک و فهم شما از مطالب مورد مطالعه و ارتقای مهارت های تست زنی شما بسیار موثر می باشند. نکته دیگر اینکه گوش دادن به موزیکی ملایم و هم‌ریتم ضربان قلب در حین مطالعه سبب می‌شود هر دو نیم‌کره مغز فعال شده و درنتیجه یادگیری تسریع و عمیق‌تر شود. – البته باید به این کار عادت کنید. نکته بسیار مهم دیگر این است که برای حذف عوامل مزاحم فکری در حین مطالعه باید همواره هدف نهایی خود را به یاد آورید. ضمنا سعی کنید در هنگام مطالعه تمام حواس 5 گانه خود را درگیر نمایید. مثلا نت برداری و گوش دادن به موزیک (بدون کلام) – در حین مطالعه - راه حل مناسبی در این راستا می باشد. توصیه آخر اینکه سعی کنید در پایان هر موفقیت (مثلا نمره عالی گرفتن در امتحان) به خودتان جایزه دهید – مثلا به پارک، سینما و یا رستوران بروید. اما یادتان باشد که در فعالیت های شدید ذهنی باید از مصرف زیاد چربی، نان، و قند پرهیز کرد و تا حد امکان از غذاهای دارای پروتئین مانند تخم مرغ، گوشت، جگر سیاه و ماهی استفاده کرد. ضمنا در نظر داشته باشید که پرخوری و معده سنگین فعالیت ذهنی را سست و محدود می کند. باید با تغذیه مناسب مانند استفاده از جوانه گندم، لبنیات،جگر، بادام، گردو، فندق، سبزیجات و تخم مرغ مواد مورد نیاز مغز  و حافظه را تامین کرد.

            در پایان یاد آوری می شود که بکارگیری توصیه های اینجانب در این مقاله مزایای عمده زیر را به دنبال دارد:

1. زمان مطالعه را کاهش میدهد.
2. میزان یادگیری را افزایش میدهد .
3. مدت نگهداری مطالب در حافظه را طولانی تر می کند.
4. به یاد آوری اطلاعات را آسانتر می سازد.
5. اعتماد بنفس، امید و شخصیت شما را ارتقا می دهد.
6. موفقیت علمی و به تبع آن موفقیت اجتماعی شما را تضمین می کند.

=============================================