کالای ایرانی مصرف کنیم یا خارجی؟
علیرضا طالب زاده
35 سال برای خود مدت زمان درازی است که تولیدکنندگان ایرانی فرصت داشتند تا خود را با علم و ابزار روز مجهز کرده و کالاها و خدماتی در خور و شایسته جامعه ایرانی تولید و ارائه کنند. اما هنوز بعد از 35 سال کبریت همان کبریت یک قرن پیش است، فرقون تفاوتی با قبل نکرده، آفتابه بیش از یک قرن است که به همان شکل و شمایل تولید می شود و کولر آبی هم سالهاست به همان رنگ و شکل و تکنولوژی به فروش می رسد. پیکان هم تنها تغییری که در آن ایجاد کردند سپرش را عوض کردند و سپر جوشن استیل گذاشتند که آن هم به علت اینکه نور را منعکس می کرد و تغییری غیرکارشناسی شده بود دوباره سپر قدیمی را سر جای اولش برگردانند و پراید هم که داستان تراژیک خود را دارد. اقتصاد دولتی هم مزید بر علت شد تا به تولید کننده داخلی چندین دهه فرجه داده شود تا بی رقیب سرش در لاک خود باشد و در بهشت تولید و عرضه سیر کند. دولت ها هم در طول این سال ها سنگ تمام گذاشتند: از وام های کم بهره و بی بهره گرفته تا تعرفه های گمرگی آنچنانی و حمایت از صادرات و کنترل واردات و نظارت آبکی و پولکی بر کیفیت تولید و دست به یکی کردن با آنها در لوس کردن تولید کننده داخلی بی تقصیر نبودند. اما در گذر این سال ها تولید کننده داخلی بلایی سر مصرف کننده ایرانی آورد که این اواخر سوال «ایرانیه؟» سوال معمول هر خریداری شد تا از خرید کالای ایرانی و حتی کالاهای خارجی که بروشور فارسی داشتند در صورت داشتن گزینه دیگر فرار کند و دنبال جنس های اروپایی، ژاپنی و کره ای و حتی ترک باشد. در طول این سالها برچسب «ساخت ایران» به یک استیگما تبدیل شد به طوری که حتی معدود تولیدکنندگان داخلی که اجناس قابل قبولی دارند با مارک های خارجی کالاهای خود را می فروشند.
توکیدکننده وطنی هر شگرد و خلاقیت منفی را که بلد بود سر مصرف کننده خلع سلاح شده و بی دفاع ایرانی آورد: روغن پالم در لبنیات و بستنی کرد، آب معدنی تقلبی زد، در تولید خودرو برای سود بیشتر از قطعات ارزان و بی کیفیت و غیر استاندارد استفاده کرد، برای سال ها آبلیموی صنعتی و بدون استفاده از میوه لیمو به خورد مردم داد، نوشابه های بی کیفیت به بازار داد، پراید را بی کیفیت کرد، بلانکت در قند مخلوط کرد، زیتون سبز را رنگ کرد و به جای زیتون سیاه به مردم قالب کرد، به جای رب گوجه مخلوط رنگ و کدو در قوطی ها بسته بندی کرد، پودر و عصاره میوه ها را با آب مخلوط کرد و به جای آب میوه صدرصد طبیعی جا زد، لباس های چینی فله ای را وارد و با مارک ها و برندهای جهانی تزیین کرد، از سویای صنعتی در ساختن شکلات و شیرین جات به جای سویای غذایی استفاده کرد، در بسته بندی های زیبا و شکیل زعفران و نمک تقلبی روانه بازار کرد، برنج هندی را با بسته بندی ایرانی فروخت، چای را با رنگ و بوی غیرمجاز و سرطان زا آمیخت، کرم های بدون خاصیت را به مدد تبلیغات رادیو و تلویزیون دولتی به قیمت بالایی به مردم فروخت، سوسیس و کالباس را برای سالها از خمیر و ضایعات مرغ های هورمونی درست کرد، از نام ها و برندهای معروف جهانی برای سرپوش گذاشتن بر کیفیت ناچیز جنس خود سوء استفاده کرد، کورکورانه با کپی بسته بندی و شکل برندهای معتبر سر مصرف کننده ایرانی کلاه گذاشت، داروهایی بی خاصیت با ترکیبات مشکوک و ناشناحته با قیمت های گزاف و بعضا به اسم داروی گیاهی درست کرد، مرغ های هورمونی و بی خاصیت در زمان کوتاه پرورش داد و خدمات پزشکی را گران و به سطح نازلی رساند و ... می توان صد ها مورد به این لیست اضافه کرد و ساعت ها درباره اش بحث کرد.
خبر تعطیلی کارخانه هایی مانند ارج و آزمایش که از زمان قبل از انقلاب فعال بودند اگر درست باشد طبیعی به نظر می رسد. این کارخانه ها در زمان تاسیس به تکنولوژی روز مجهز بودند و شاید بخش آر اند دی توسعه و تحقیق داشتند، اما در بعد از انقلاب به نظر می رسد با ماشین آلات قدیمی کار می کردند و شاید به علت تقاضای زیاد در بازار نیازی به تغییر و بالا بردن کیفیت و بروزسازی خود احساس نمی کردند درست به مانند داستان پیکان. اما روشن است که اینها تا ابد نمی توانند با تکنولوژی 50 سال قبل به کار ادامه دهند.
ملت ایران دین خود را به تولید کنندگان ادا کرده، شکیبایی قابل تحسینی به خرج داده و حسن نیت خود را در طول این سالها نشان داده است و دولت هم همیشه تا حد توان از تولیدکنندگان حمایت کرده است اما یک «امّای» بزرگ جلوی ما خودنمایی می کند: تولیدکنندگان نخواستند که از این فرصت طلایی و طولانی حسن استفاده را بکنند و هر بلایی که دلشان خواست سر مردم آوردند و به نوعی نمک نشناس شدند. سوال اساسی این است که بالاخره این حمایت از تولید کننده و محصول داخلی تا کی باید ادامه یابد و آیا بازه زمانی برای آن می توان متصور شد. تولید کننده ایرانی اعتقادی به گارانتی و خدمات پس از فروش و ارائه خدمات خوب به مشتری ندارد و تنها به لحظه و شکار فکر می کند و با علم به اینکه اقتصاد کشور ثبات ندارد از هر اتفاق و بهانه ای برای بالا بردن قمیت محصول خود بدون اینکه در کیفیت آن تغییری بدهد کمال استفاده را می کند. مردم در طول این سالها چه به صورت اختیاری و چه به صورت توفیق اجباری از کالاهای ساخت داخل استفاده کرده اند. آیا وقت آن نرسیده است که حداقل برای قدردانی از مردم و حمایت های بی دریغ آنها و حضورشان در صحنه های مختلف و برای رفاه و بهداشت آنها که حق مسلم آنهاست مانع واردات کالاهای خوب به کشور نشویم و کالاها و خدمات درجه یک از کشورهای پیشرفته وارد کنیم؟ آیا بهتر نیست که دیگر توجه خود را به تولید کننده داخلی کم کنیم باشد که به خود بیاید؟ آیا به جای پراید نمی توان برای طبقه متوسط و پایین تر و حداقل برای کم کردن آلودگی هوا و تلفات جانی خودروی مرسدس، هوندا و رنو بدون مونتاژ و از طریق دفاتر فروش آنها در پایتخت وارد کرد؟ یا مرغ باکیفیت وارد کنیم؟ آیا بعد از 35 سال نباید به مردم حق انتخاب داد؟ آیا خانواده ایرانی باید همان ماشینی را سوار شود و همان غدایی را بخورد که یک خانواد نپالی یا بنگلادشی می راند و می خورد؟ بعد از گذشت 35 سال که شاید بتوان اسمش را ریاضت اقتصادی گذاشت مردم ایران لایق و محقند که بهترین غذا را بخورند، بهترین آب را بنوشند، بهترین لباس را بپوشند، ماشین روز و امن برانند، از بهترین لوازم خانگی استفاده کنند و از بهترین خدمات استفاده کنند نه اینکه وضعیت «هر روز بدتر از دیروز» را شاهد باشند. شاید اگر 50 سال دیگر هم به تولید کننده داخلی فرجه داده شود آش همان آش و کاسه همان کاسه خواهد بود و حتی همانطور که نشان دادند بدتر هم بشود.
می توانیم این بحث را به حیطه زیست محیطی هم بسط دهیم: می توان با استفاده از پیمانکاران و متخصصان زبده کشورهای پیشرفته و بکارگیری تکنولوژی، وسایل و تجهیزات بروز و پیشرفته آنها در تولید و استخراج به جای استفاده از محصولات بی کبفیت و تکنولوژی قدیمی کشورهای ضعیف و متخصصان کم دانش آنها اندکی از فاجعه های انسانی و زیست محیطی کاست. حالا که تحریم ها برداشته شده است دولت می تواند حداقل در دارو و غذا روی کیفیت تمرکز کرده و کالاهایی را که مستقیما با سلامت مردم در ارتباط است از کشورهای پیشرفته وارد کند. شاید تنها مزیت تحریم ها آشکار شدن پروپاگاندا و ضعف های ما در تولید و صنعت بود که این خود قدمی کوچک به جلو بود. همچنین نشان داد که پرده برداری از داروهای ضد سرطان و ایدز سرابی بیش نبود و حباب ادعای خودکفایی در بعضی محصولات هم شکست و نشان داد که کشور تا توسعه پایدار راه طولانی و دشواری در پیش دارد.

توسط: علیرضا طالب زاده