نقدی بر عملکرد سه ساله وزیر آموزش و پرورش
 
بررسی کارنامه سه ساله وزیر آموزش‌وپرورش؛ موفقیت یا ناکامی ؟
حسین طاهری فرد کارشناس ارشد جامعه شناسی
در خردادماه سال ۱۳۹۲ مردم برای باز گرداندن اعتدال‌ و عقلانیت به کشور و برچیدن تبعیض‌ها با اکثریت آرای قوه مجریه را به دولت تدبیر‌ و امید سپردند تا با امید به آینده بهتر، جانی تازه در کالبد و روح مردم دمیده شود. امیدی که برای فرهنگیان پس از عدم رای اعتماد مجلس اصول گرای نهم به وزیر خوشنامی چون محمد علی نجفی، کسی که فرهنگیان راه خروج از بن بست ایجاد شده در وزارتخانه آموزش‌وپرورش را در گرو انتخاب او می دیدند بسیار زود به یاس و ناامیدی تبدیل شد.
دولت روحانی همانند دولت‌های گذشته در حوزه آموزش‌ و پرورش از نقاط ضعف و کمبودهای زیادی برخوردار است. دولت یازدهم علی رغم بهره گیری از پشتیبانی جامعه بزرگ فرهنگیان در عمل با انتخاب علی اصغر فانی نشان داد که آموزش‌وپرورش اولویت اول آن نیست و عزم جدی برای حل مشکلات زیرساختی وزارت آموزش‌ و پرورش و کمبودهای پیش روی فرهنگیان ندارد.
سیاسی کاری در انتصابات به جای شایسته سالاری، مدیریت ضعیف و پر از انتقاد، عدم توجه به معیشت معلمان و به کارگیری حزبی مدیران، فانی را یکی از پرحاشیه ترین وزرای کابینه یازدهم کرده است.
متاسفانه علی رغم عملکرد بسیار ضعیف فانی، رئیس جمهور دولت تدبیر‌وامید تلاشی برای جبران این نقص کابینه نکرد. فانی در عمل نه برنامه مدونی برای اصلاح ساختار معیوب آموزش‌وپرورش داشت، نه انگیزه و توانایی برای مدیریت مجموعه عظیم آموزش‌وپرورش. انتخاب فانی در کارنامه روحانی به عنوان یک شکست و ناکامی ثبت خواهد شد و مطمئناً فرهنگیان این اشتباه استراتژیک، عمدی یا سهوی روحانی را فراموش نخواهند کرد.
نگاهی گذرا به عملکرد فانی و تیم مدیران بازنشسته ستادی او، بی تردید کورسوی امید فرهنگیان برای تغییرات موثر و اساسی احتمالی در وزارتخانه عریض‌ و طویل آموزش‌ و پرورش را به ناامیدی تبدیل کرد.
حال سوال اساسی این است که: موفقیت بزرگ فانی در سه سال گذشته چه بوده است؟
آموزش‌ و پرورش به طور همزمان با چندین چالش عمده روبه روست؛ از مهمترین چالش های فانی و یارانش می توان به مدیریت وزارتخانه آموزش‌ و پرورش، بودجه، سندتحول بنیادین، صندوق ذخیره و بیمه تکمیلی فرهنگیان اشاره نمود.
اولین چالش اصلی فانی در آموزش‌ و پرورش ، نداشتن نقشه راه برای برون رفت از بحران موجود و مدیریت علمی این وزارتخانه بود.
متاسفانه روحیه سازش پذیر فانی مانع از جسارت و توان مقابله با مشکلات فرهنگیان را دارد. فانی با استفاده از مدیران بازنشسته، بی انگیزه و ناتوان در پست های ستادی عملاً نشان داد که جسارت و توان لازم برای تغییر و تحول بنیادین در این حوزه را نداشته و بیشتر تمایل به حفظ شرایط موجود دارد. در حالی که بدنه آموزش‌وپرورش متشکل از نیروهای جوان، متعهد، توانمند و با انگیزه است، فانی با استفاده از مشاوران کم تجربه و ناآگاه به مسایل آموزشی، مشکلات این وزارتخانه را دو چندان نموده است. فانی با انتخاب مدیران ستادی بازنشسته و سیاسی برای وزارتخانه آموزش‌ و پرورش، نخواست یا نتوانست از مدیران جوان، خوشفکر و کاربلد استفاده نماید.
دومین چالش عمده فانی در زمینه مدیریت بر وزارتخانه آموزش‌ و پرورش با مشخص شدن اولین بودجه آموزش‌وپرورش در دولت تدبیر‌وامید شروع شد. سهم بودجه وزارت آموزش‌وپرورش در بودجه انبساطی سال 93، در حدود 20 هزار و 621 میلیارد تومان بود که تغییر چندانی با بوجه سال قبل نداشت و آموزش‌وپرورش همچنان از کسری بودجه رنج می برد. اگر چه بودجه سال 94 آموزش‌وپرورش با رشد 1 / 12 درصدی نسبت به سال 93 به رقم 23 هزار و 800 میلیارد تومان رسید، آموزش‌وپرورش در سال 94 نیز با کسری قریب به 4 هزار میلیارد تومانی هزینه‌ای مواجه شد. با تمامی انتقاداتی که نسبت به بودجه 94 آموزش‌وپرورش وجود داشت، نوبت ارائه بودجه سال ۹۵ رسید اما بر خلاف انتظار فرهنگیان، این بار هم وزارت تحت مدیریت فانی شاهد کسر بودجه بود. بودجه وزارت آموزش‌وپرورش در سال 95، 28 هزار و 540 میلیارد تومان برآورد شده است و این در حالی است که بودجه وزارت آموزش‌وپرورش در سال 95، حدود 6 هزار میلیارد تومان کسر بودجه دارد.
روند تخصیص و پیش‌بینی بودجه در دولت، بر مبنای ضریبی از بودجه مصوب سال قبل‌ دستگاه می باشد. اما مشخص نیست چرا برای وزارت آموزش‌وپرورش که همواره با کسری اعتبارات مواجه است، عملکرد بودجه ملاک عمل قرار نمی‌گیرد و از این رو مرتباً بر بار مشکلات این وزارتخانه در سال‌های بعد اضافه می‌شود و باعث انباشت هرساله بدهی‌ها و کسری بودجه در وزارتخانه آموزش‌وپرورش می‌شود ؟ مطمئناً کسری بودجه هرساله بر کیفیت نظام آموزشی تاثیری منفی گذاشته و باعث کاهش راندمان آموزشی خواهد شد. ظاهراً حل مشکلات معیشتی معلمان و کارکنان آموزش‌وپرورش به عنوان یک موضوع جدی در دستور کار دولت تدبیر‌وامید و تیم اقتصادی آن قرار ندارد.
در کشور ما بودجه وزارتخانه ها نه بر اساس کار کارشناسی و نیاز واقعی وزارتخانه ها ضوابط ، بلکه از طریق چانه زنی و روابط محقق می شود که فانی نشان داد که نه توان چانه زنی دارد و نه رابطه ای که بتواند از طریق آن کمکی به افزایش بودجه آموزش‌وپرورش بنماید.
یکی از نقدهای جدی به فانی و یارانش، اجرای شتاب زده و سطحی سند تحول بنیادین است. برداشت سطحی از سند تحول بنیادین و اجرای ناقص و شتاب زده آن باعث ایجاد مشکلاتی در بحث ساماندهی نیروی انسانی، تدوین کتب و تولید محتوا و کمبود فضاهای آموزشی شده است. در زمان اجرای نظام آموزشی ۳-۳-۶ ، نبود امکانات و زیرساخت‌های نظام آموزشی هم باعث صدمه به بدنه آموزش‌وپرورش شد و هم باعث سرخوردگی خانواده ها از اجرای سطحی طرح ۳-۳-۶. تغییر نظام آموزشی مدارس به ۳-۳-۶ ، زمینه بروز تغییرات گوناگون در بخش‌های مختلف آموزش‌وپرورش را ایجاد نمود. یکی از این زمینه‌ها، زمان تعیین رشته دانش‌آموزان در مقطع متوسطه و فرآیند هدایت تحصیلی است که عدم اطلاع رسانی درست و به موقع، باعث ابهام و سردرگمی خانواده ها شده است. آموزش‌وپرورش برنامه‌ریزی‌های لازم برای اجرای درست و شفاف هدایت تحصیلی و چگونگی انتخاب رشته دانش آموزان در پایان پایه نهم را نداشت.
یکی دیگر از چالش‌های مهم پیش روی فانی ، شفاف نبودن فعالیت اقتصادی‌ صندوق ذخیره فرهنگیان و انتصابات غیرقانونی بازنشستگان یا افرادی بدون سوابق صنعتی در شرکت های زیرمجموعه این صندوق است.
طبق قانون برنامه دوم توسعه صندوق ذخیره فرهنگیان برای کمک غیر مستقیم دولت به معیشت و منزلت معلمان تاسیس شده است.اگرچه از زمان روی کار آمدن دولت یازدهم شاهد تغییراتی درنگاه مدیریتی به صندوق ذخیره فرهنگیان بودیم. اما متاسفانه در نبود نظارت دقیق و مدیریت کارآمد، صندوق ذخیره فرهنگیان کمکی به منزلت و معیشت معلمان نکرده است ؛ درحالی که بیش از نهصد هزار نفر عضو فرهنگی صندوق هستند، سود حاصل از گردش مالی عظیم این موسسه و ثمره اقتصادی سرمایه گذاریشان به جای نفع به معلمان، منافع دیگران را تامین می کند و عواید حاصل از آن در اختیار معلمان قرار نمی گیرد.
یکی از نقدهای جدی به فانی و یارانش، بیمه تکمیلی بیمه طلایی! فرهنگیان است.بیمه تکمیلی فرهنگیان علی رغم پرداخت هزینه های هنگفت به معضلی جدی برای فرهنگیان تبدیل شده است و به مدد مدیریت ضعیف فانی آن هم با واگذاری به یک شرکت بیمه ناشناس که حتی در مورد مجوز آن ابهامات زیادی وجود دارد، تضعیف شده، خدمات و تعهداتش محدود و موجب ناراحتی بسیاری از معلمان شده است. تغییر بیمه تکمیلی از بیمه ایران به بیمه آتیه سازان حافظ و اجرای بیمه به روش صندوقی برای کاهش حق بیمه برگی دیگر در کارنامه منفی فانی و مدیرانش می باشد.