هر روز چندین بار از خیابانی می گذریم. در گذرگاه خود دکانها و موسسه های گوناگونی را می بینیم. مردم آشنا و ناآشنای بسیاری از کنار ما رد می شوند. ما همه آنها را می بنیم، اما در واقع دیدن ما کامل نیست، بلکه نوعی نظر افکندن بدون هدف و توجه است و در حافظه ما جای ویژه ای نمی یابد. اما اگر بخواهیم یک جفت کفش بخریم، شیوه دیدن ما تغییر می کند. در کوی و خیابان به دکانهای کفاشی توجه می کنیم. به انواع کفشها دقیق می شویم، به رنگ و شکل و تناسب و زیبایی و بهای آنها دقت می کنیم. حتی شاید با اراده نگاهمان به کفشهای عابران دوخته شود و کوشش کنیم نوع و شکل کفشهای آنها را مشاهده کنیم تا مطالعه بیشتری در انتخاب کفش خود کرده باشیم. منظره و حالت خیابان از دیدگاه ما تغییر می کند. زیرا قسمتهای ویژهای در دایره دید ما قرار گرفته اند که در پیش چنین نبوده است. چرا؟ برای اینکه داشتن هدف معینی ما را وادار کرده است که با علاقمندی به بعضی دیگر از جنبه های این خیابان توجه کنیم. در مرحله اول، ما در حال و هوای خیابان و محله و حتی خانه خود زندگی کرده ایم و جزئی از آن بوده ایم بدون اینکه با هدف و علاقمندی ویژه ای به مشاهده و اکتشاف آن بپردازیم. در مرحله دوم، ما با قصد معینی در آن جاها قدم برداشته ایم به جستجویی رفته ایم و موفق به درک چیزهای تازه ای شده ایم.
نکته در اینجاست که برای مشاهده واقعی و دقیق، علاقمندی، هدف معین و دیدن توام با اراده داشته ایم، و اکتشاف واقعی هم در صورت وجود این سه شرط و عواملی دیگر صورت می گیرد.
بارها با مربیان و آموزگاران در میان گذاشته شده است که اگر می خواهند موضوعی را برای کودکان مطرح کنند بهتر است کوشش کنند که در آغاز کودکان آن را ببینند و لمس کنند و از نزدیک با آن آشنا شوند، آن وقت درباره آن با کودکان گفتگو کنند.
بسیاری از مربیان ممکن است بگویند: اینها چیزهایی هستند که کودکان قبلا دیده اند. چطور ممکن است آنها را نشناسند. آب را مثال بیاوریم، بعضی از مربیان می گویند: کودکان از هنگامی که به دنیا آمده اند، آب نوشیده اند، با آن حمام کرده اند، چه لزومی دارد ما آن را از نو به آنها نشان دهیم؟ در ظاهر این حرف درست می نماید، اما این مربیان فراموش کرده اند که کودکان تا پیش از طرح موضوع " آب " آن را کمتر در دایره دید یا دقت قرار داده اند. حال به هنگام طرح موضوع آب، باید آن را در برابر خود داشته باشند تا بتوانند همه ویژگیهای آن را از نزدیک احساس کنند. از کودکان بپرسید: بچه ها، آب چه رنگ است؟ عده زیادی از آنها فوری جواب خواهند داد: سفید.
مشاهده زمانی سودمند است که حواس گوناگون انسان را توام با هدف و برنامه معین به کار گیرد. مثلا در مشاهده آب، درجه حرارت، حالتهای گوناگون آن ( یخ، بخار، ابر، مه، ذرات ریز متراکم )، شیوه اندازه گیری آن، عبور نور از آن، حل شدن بعضی اجسام در آن و شناور یا غوطه ور و ته نشین شدن اجسام گوناگون در آن همه باید مورد توجه قرار گیرد. مقایسه آب با مایعهای دیگر نیز لازم است. تنها پس از مشاهده دقیق، که با انواع آزمایشها و فعالیتها و حتی بازیها توام می شود، می توان مطمئن شد که کودک تصور نسبتا صحیحی از آب به دست آورده است، و مفهوم آب در ذهن او درست جایگزین شده است. اهمیت مشاهده صحیح توام با انواع فعالیتها به ویژه در دوران پیش از دبستان، که مفاهیم اشیا و کلمه های مربوط به آنها در ذهن کودکان شکل می گیرد، اساسی است. به همین سبب مربی باید تقریبا به طور مداوم از عوامل محیط زندگی برای آموزش کودکان استفاده کند و با توجه به علاقه مندیها و هدفها، کار مشاهده همه جانبه را در برنامه های گوناگون روزانه کودکان بگنجاند، تا جایی که برای کودک مشاهده دقیق نوعی عادت بشود و با کنجکاوی و دقت بیشتر به اکتشاف خواص اشیا، شناسایی وسایل بازی و غیر از آن و پدیده های مختلف بپردازد. چرا و چگونه، برای او نوعی پرسش دائمی باشد.
در کودکستان عموما با دو نوع مشاهده روبه رو هستیم. مشاهده کوتاه مدت، که در یک یا چند جلسه پایان می پذیرد: مانند مشاهده یک حیوان، یک میوه، یا یک وسیله نقلیه یا یک پدیده طبیعی، مثل باد، باران و برف.
مشاهده درازمدت که در یک یا چند جلسه تمام نمی شود و ممکن است هفته ها و بلکه ماهها طول بکشد. مانند کاشتن یک دانه تا هنگام رشد و میوه دادن آن، پرورش کرم ابریشم، مشاهده آب و هوا در هر فصل، تغییرهای یک درخت در فصلهای مختلف، نگهداری یک پرنده و مشاهده تخمگذاری آن. آنچه در مشاهده درازمدت لازم است، تهیه وسایلی برای یادداشت کردن این تغییرهاست: این کار به صورت نقاشی، یا نمونه برداری و خشک کردن و چسباندن در یک جدول زمانی، و اندازه گیری و علامتگذاری امکانپذیر است. زیرا در این صورت کودکان می توانند مراحل پیشین را به خاطر بیاورند و همواره وسیله ای برای مقایسه کردن در اختیار داشته باشند.

عنوان کتاب:  کتاب کار مربی کودک (برنامه کار سالانه مربی در مهد کودک و کودکستان)
نویسنده: توران میرهادی (خمارلو)
نشر دیدار