بررسی تطبیقی سهم آموزش و پرورش ایران، فنلاند و کوبا از تولید ناخالص داخلی و بودجه‌ی دولتی

✍یاسر ریگی
روزنامه جهان صنعت/26 دی 1395
(متن منتشر شده در روزنامه با تغییر در عنوان و حذف منابع و جدولها می باشد.)

در این مطلب در ابتدا سهم آموزش و پرورش سه کشور ایران، فنلاد و کوبا از تولید ناخالص داخلی ((GDP در یک دوره‌ی تقریبه 40 ساله تا سال 2010 مقایسه می‌شود و سپس میزان بودجه‌ی سال 96 دولت برای آموزش و پرورش ایران با بودجه سال 2016 کشور فنلاند مقایسه خواهد شد. همچنین میزان بودجه‌ی سال 95 دولت برای آموزش و پرورش ایران با بودجه سال 2015 در کوبا مقایسه خواهد شد. دلیل این انتخاب مقایسه‌ی سهم آموزش و پرورش کشور از تولید ناخالص داخلی و بودجه با یک کشور توسعه یافته و یک کشور فقیر و جهان سوم است که هر دو به نوبه‌ی خود تجربه‌ی موفقی در آموزش و پرورش داشته‌اند.
مقایسه‌ی سهم آموزش و پرورش ایران، کوبا و فنلاند از تولید ناخالص داخل (GDP) تا سال 2010 نشان می‌دهد که سهم ایران از تولید ناخالص داخلی رو به کاهش است و کشور کوبا به عنوان یک کشور فقیر با منابع اندک با تجربه موفق در بخش آموزش در سال 2008 سهم بالای 14 درصد را دارست و کشور فنلاند به عنوان کشوری که در سالهای اخیر در بخش آموزش بسیار موفق عمل کرده است روند رو به افزایشی را در شاخص درصد GDP از کل تجربه کرده است. کشور کوبا با وجود فقر و تحریم‌های شدید تجربه‌ی بسیار موفقی را در بخش آموزش داشته است که نگاهی به میزان سهم این کشور از تولید ناخالص داخلی و بودجه دولتی نشان می‌دهد که اختصاص بودجه به این بخش عامل بسیار مهمی در موفقیت بخش آموزش می باشد. طبق گزارشات یونسکو کوبا با 99.7 درصد سوادآموزی تجربه‌ی موفقی در زمینه‌ی آموزش رایگان داشته است. براساس گزارش یونسکو این کشور رتبه اول آموزش در آمریکای لاتین را داراست و هر دانش آموز کوبایی دو برابر متوسط دانش و مهارت در مقایسه با کشورهای آمریکای لاتین را داراست. این کشور همواره درصد بالایی از بودجه و تولید ناخالص داخلی را به آموزش و پرورش اختصاص داده است؛ مثلا در سال 2010 سهم آموزش و پرورش کوبا از GDP به میزان 12.84 درصد بوده است. این درحالی است که همین شاخص برای فنلاند در همین سال معادل6.54 و برای ایران 3.87 درصد می‌باشد.  همچنین فنلاند که هر روز تجربیات موفق‌تری در بخش آموزش را به نشان می‌دهد و به عنوان کشوری الگو در این زمینه مطرح است روندی افزایشی را در اختصاص بودجه در بخش آموزش داراست که تأییدی بر رابطه‌ی مثبت بین موفقیت در بخش آموزش و میزان بودجه‌ است.
 
نگاهی به بودجه‌ی آموزش و پرورش در سال 96 نشان می‌دهد که سهم آموزش و پرورش ایران از کل بودجه عمومی دولت 9.56 درصد است. لازم به ذکر است که بودجه عمومی دولت بخشی از بودجه کل است که در سال 96 مقدار 29 درصد از کل بودجه را تشکیل می‌دهد. این بدان معنا است که سهم آموزش و پرورش از کل بودجه 3 درصد است که از این مقدار فقط 6.84 درصد در امور مربوط به آموزش صرف می‌شود و 93.96 درصد آن متعلق به حقوق و مزایا می‌باشد. این در حالی است که هر سال بودجه این بخش در حال کاهش می‌باشد و بودجه سال 96 نسبت به سال قبل0.23 درصد کاهش داشته است.
مقایسه بودجه آموزش و پرورش ایران در سال 96 با فنلاند در سال 2016 نشان می دهد که در فنلاند سهم وزارت آموزش و فرهنگ از بودجه دولت در سال 2016 مقدار6770 میلیون یورو است که 12.5 درصد از بودجه دولت را به خود اختصاص داده است. این مبلغ که با نرخ فعلی یورو معادل 29151620 میلیون تومان است و بودجه آموزش و پرورش ایران 33480539 میلیون تومان است. این درحالی است که دانش‌آموزان ایران در سال‌تحصیلی 95 به تعداد 13.5 میلیون نفر بوده است و در فنلاد در سال 2015 تعداد 1.27 میلیون نفر دانش آموز مشغول به تحصیل بوده‌اند که نشان می دهد در ایران تعداد دانش آموزان تقریباً ده برابر فنلاند است. با تقسیم این بودجه بر تعداد دانش آموزان آشکار می‌گردد که بودجه فنلاند برای هر دانش‌آموز 8.7 برابر بودجه‌ی ایران است.
نگاهی به بودجه دولتی کوبا نیز نشان می‌دهد این کشور هر ساله سهم بالایی از بودجه‌ی دولتی را به آموزش و پرورش اختصاص می‌دهد؛ به عنوان نمونه در سال 2015 مقدار 24 درصد از بودجه‌ی دولتی به آموزش و پرورش اختصاص داده است در حالی که در ایران در سال 95 سهم آموزش و پرورش از بودجه‌ی دولت 9.79 درصد بوده است.

آمار بررسی شده نشان می‌دهد که بودجه‌ی آموزش و پرورش که باید از بخش اعتبارات دولتی تأمین شود عامل بسیار مهمی در رشد بخش آموزش است و کشورهای موفق در زمینه آموزش و پرورش سهم بالاتری از بودجه‌ی دولتی و تولید ناخالص داخلی را به آموزش و پرورش اختصاص می‌دهند. با مقایسه‌ی انجام شده بین این سه کشور می‌توان نتیجه گرفت که روند کاهشی در سهم آموزش و پرورش ایران از بودجه دولتی و تولید ناخالص داخلی عواقب جبران ناپذیری در کاهش کیفیت آموزش در کشور در پی خواهد داشت. رها شدن مدارس از نظر تأمین هزینه‌ نتایجی از جمله بازماندن دانش آموزان از تحصیل به دلیل بالا رفتن هزینه‌ی تحصیل، پایین آمدن کیفیت آموزش در مدارس دولتی،  سوق دادن مدارس به سمت دریافت هزینه از اولیا توسط انجمن‌ اولیا و مربیان، حذف تغذیه مدارس، عدم نوسازی مدارس فرسوده، ضعف کارگاهی خصوصاً در بخش فنی و حرفه‌ای و عدم تجهیز و بازسازی دستگاه‌ها، عدم پرداخت قبض آب برق و گاز و ... را به دنبال داشته است.  
بنابراین اولین گام برای بالابردن کیفیت و بازدهی بخش آموزش در ایران افزایش بودجه‌ی دولتی است؛ ولی متاسفانه دولت با نگاه هزینه‌ای به آموزش و پرورش سعی در کاهش هزینه‌های این بخش دارد که هر ساله شرایط بدتری را برای این بخش رقم می‌زند. حذف نگاه سودمحور از آموزش و پرورش و اختصاص بودجه‌ی کافی برای بهبود معیشت معلمان و تأمین هزینه‌های آموزش رایگان برای همه و اختصاص بودجه‌ی کافی برای بالابردن کیفیت آموزشی چاره‌ی بهبود وضعیت آموزش در ایران است.
http://yon.ir/h00M
منابع:
1-  لایحه بودجه سال 1396 کل کشور (1395)، سازمان برنامه و بودجه کشور، مرکز اسناد، مدارک و انتشارات.
2-  موسی بیات؛ فرحناز حسام (1395). بررسی لایحه بودجه سال 1396 کل کشور،  بخش آموزش و پرورش.
3-  Public spending on education - total (% of GDP), from http://www.tradingeconomics.com
4-  Expenditure on education as % of GDP, from http://data.uis.unesco.org/?queryid=181
5-  Central government budget, from http://www.stat.fi/tup/suoluk/suoluk_valtiontalous_en.html