کارآمدی یا ناکارآمدی تربیت‌بدنی در مدارس کشور؟!

-تربیت بدنی پایدارترین و آسان ترین روش تربیت اجتماعی دانش آموزان است.

ـ تربیت بدنی فرایندی آموزشی - تربیتی است که هدف آن بهبود و رشد انسان از طریق فعالیت های جسمانی است.

ـ ضعف امکانات تربیت بدنی در مدارس کشور مشهود است و این ضعف در مدارس غیرانتفاعی بارزتر است.

ـ تربیت بدنی در مدارس کشور از سوی اولیای مدارس و دانش آموزان مورد غفلت واقع شده است.

ـ در قران و احادیث موارد بسیار زیادی درباره تربیت بدنی (ورزش) وجود دارد.

ـ منابع مورد استفاده در درس تربیت بدنی از استاندارد لازم برخوردار نیستند.

- شانه های افتاده، پاهای پرانتزی و کجی ستون فقرات از جمله عیوبی هستند که با ورزش قابل برطرف شدن هستند.

پژوهش خبری صدا وسیما:تربیت بدنی، تربیت همه جانبه دانش آموز با ابزار ورزش و فعالیت بدنی است و در حقیقت پایدارترین و آسان ترین روش تربیت اجتماعی دانش آموزان است.تربیت بدنی تنها تربیت جسم نیست بلکه بر اساس تعریف، تربیت همه جانبه دانش آموز با ابزار ورزش و فعالیت بدنی است. در ورزش می توان مفاهیمی مثل قانون مداری، احترام به بزرگتر، اعتقاد به کار گروهی مغرور نشدن در پیروزی ها، ناامید نشدن در شکست ها و… را به دانش آموزان آموخت، باید بدانیم انتقال این مفاهیم تنها از راه تربیت بدنی و زنگ ورزش امکان پذیر است. باتوجه به اینکه مبنای تربیت بدنی از مدارس شکل می گیرد لذا لزوم توجه درخور به این مطلب که تدریس تربیت بدنی در مدارس ما از چه جایگاهی برخوردار است از اهمیتی خاص برخوردار می‌گردد. تحقیقات بسیاری نشان داده است که ورزش علاوه ‌بر اینکه ابزار ارزشمندی برای حفظ سلامت جسمانی است رابطه نزدیکی با سلامت روانی و به ویژه پیشگیری از بروز ناهنجاری‌های روانی دارد. ورزش از اضطراب و افسردگی می‌کاهد، اعتماد به نفس را افزایش می‌دهد و خودپنداره را تقویت می‌کند. در ادامه این نوشتار سوالاتی مطرح است: 1-تربیت بدنی در اصلاح ضعف های بدنی دانش آموز چه نقشی دارد؟ 2ـ اهمیت درس تربیت بدنی در مقایسه با سایر دروس در چه جایگاهی قرار دارد؟3ـ آیا اجرای درس تربیت بدنی در مدارس کشور با استانداردها منطبق است؟

پیش از پرداختن به موضوع تربیت بدنی لازم است تا تعریفی از این مفهوم صورت گیرد. تربیت بدنی فرایندی است آموزشی - تربیتی که هدف آن بهبود بخشیدن به اجرا و رشد انسان از طریق فعالیت های جسمانی است. تربیت بدنی شامل کسب و پردازش مهارت های حرکتی، توسعه و نگهداری آمادگی جسمانی برای تندرستی و سلامتی، کسب دانش علمی دربارة فعالیت های جسمانی و تمرین و توسعه تصور و ذهنیت مثبت از فعالیت های جسمانی به عنوان وسیله‎ای برای بهبود اجرا و عملکرد انسان است.

هنوز بسیارند والدینی که پس از مراجعه به مدارس فرزندان خود جویای احوال درسی آنها از هر معلمی می شوند مگر معلم ورزش! بسیاری از والدین اعتقاد دارند نمرات بالا در ورزش حق مسلم! فرزندان آنهاست و در مواردی اینگونه اعتراض خود را به نمرات پایین فرزند خود در ورزش اعلام می کنند که اگر نمره ورزش فرزندم ۲۰ نشود، معدل او پایین می آید. گویا در اعماق درک خود باور دارند که پایین بودن نمره درس تربیت بدنی ارتباط مستقیمی روی سایر فعالیت های درسی و ... دانش آموز دارد اما هنوز این باور به نتوانسته است فعالانه نگرش آنان را به موضوع تغییر دهد. در این جا توجه به این مهم ضروری است که اهمیت معلم و درس تربیت بدنی اگر مهم تر از سایردروس و سایر معلمان نباشد، کم اهمیت تر نیست و این جایگاه در درجه نخست باید از سوی اولیا دانش آموزان به درستی شناخته شود.

والدین باید این مهم را دریابند که معلم تربیت بدنی ارتباط مستقیمی با توسعه سلامت جسمی و روانی دانش آموزان و آموزش شیوه های صحیح زندگی سالم به آنها دارد. ارزیابی سلامت جسمی اولیه و بهبود شاخص های سلامت دانش آموزان و در سطحی بالاتر، بهبود مهارت های حرکتی و ورزشی آنها از وظایف معلم تربیت بدنی است. ضمن اینکه معلم تربیت بدنی آگاه، با آشنایی با شیوه های استعدادیابی، نقش موثری در شناخت آینده سازان کشور دارد.

سالهاست که در کشورهای پیشرفته، معلم تربیت بدنی اگر نقش و جایگاهی مهم تر و برجسته تر از سایر معلمان نداشته باشد، نقشی کم اهمیت تر ندارد! گواه این ادعا، نقش برجسته معلم تربیت بدنی در اهداف آموزشی و سلامت دانش آموزان است. یکی از رویکردهای اساسی و مطرح در آموزش و پرورشهای پیشرفته، رویکرد تربیت بدنی تلفیقی است. منظور از تربیت بدنی تلفیقی این است که یا به کمک ورزش و بازی، سایر دروس و مطالب آموخته شوند یا مفاهیم ورزش در حین اجرای مهارت ها آموزش داده شوند.

یکی از نقش های برجسته معلم تربیت بدنی در نظام های آموزش پیشرفته سازماندهی و اجرای فوق برنامه ها است. فوق برنامه های تفریحی آموزشی که از مسابقات و تمرینات داخل مدرسه تا خارج از مدرسه را در برمیگیرد، نقش بسیار مهمی در پرورش دانش آموزان به معنی رشد آنها از ابعاد مختلف دارد.

باید دانست که تربیت ‌بدنی در مدارس ابتدایی درکشورهای پیشرفته مفهوم بازی به شکل آزاد یا حکم ساعت تنفس بین دو کلاس را ندارد. کلاس درس تربیت ‌بدنی، حکم آزمایشگاهی را دارد که در طی آن، کودک با وظیفه مهم فراگیری حرکت و یادگیری از طریق حرکت درگیر می‌شود. شادی، تنوع و سرگرمی محصول فرعی یک درس تربیت بدنی خوب است. معنای واژه تعلیم و تربیت هدایت به جلو است. تربیت بدنی آن جز از فرآیند تعلیم و تربیت است که در آن هم تربیت بدن و هم تربیت از طریق بدن، مطرح است.

1ـ تربیت بدنی در اصلاح ضعف های بدنی دانش آموز چه نقشی دارد؟

فعالیت‌های بدنی و ورزش علاوه ‌بر تقویت قوای جسمانی که یک اصل مهم در ارتقای بهداشت همگانی است بر رشد قوای ذهنی و روانی دانش‌آموزان نیز تأثیر قابل ملاحظه‌ای دارد. تدوین یک برنامه ورزشی مناسب در مدارس بسیار ضروری است. باید به هدف تربیت بدنی ارج نهیم و مسائل کاربردی این علم را در مدارس به اجرا درآوریم، تربیت بدنی و ورزش می‌تواند به موارد زیر که اکثر دانش‌آموزان به آن مبتلا هستند بپردازد و آن را تا حدی رفع نماید، حتی پزشکان برای درمان بسیاری از ناراحتی‌های جسمانی به بیماران خود توجه می‌کنند که ورزش و کارهای اصلاحی جسمی که جزء علوم تربیت بدنی و ورزشی انجام دهند.

7- تقویت عضلات جهت جلوگیری از انحراف ستون فقرات

الگوی اجرایی برنامه درس تربیت بدنی بصورت ملی در نظر گرفته شده و این در حالیست که فرصت ها و تهدیدها در خصوص اجرای درس تربیت بدنی در بسیاری از نقاط کشور با هم متفاوت است. در این باره نظر کارشناسان و خبرگان فن را جویا شده ایم:

- فاطمه بهرامی، کارشناس و مدرس تربیت بدنی و علوم ورزشی : در سراسر کشور کتابی برای تدریس درس تربیت بدنی برای معلمین این رشته تدوین شده که دبیران ورزش موظف هستند بر اساس آن عمل کنند و در حالی که، اکثریت قریب به اتفاق مدارس ما از کمبود امکانات مربوط به تربیت بدنی رنج می برند چگونه ممکن است درس تربیت بدنی که بخش قابل توجهی از آن میدانی و عملی است بصورت استاندارد اجرا شود.

در برخی مدارس حتی فضای باز مدارس به پارکینگ خودرو تبدیل شده است و این امکانات حداقلی نیز از دانش آموزان سلب شده است. در برخی مدارس هنوز امکانات حداقلی توپ و راکت به سختی یافت می شود. ایمن سازی امکانات ورزشی هم که فراموش شده است. تحرک کم، عادات غلط، دروس فشرده ، فضای مجازی و... آسیبهای جبران ناپذیری به نسل نو جوان وارد کرده که اگر توجه به موقع و کافی نشود در آیند اثر ات آن گریبانگیر آینده سازان کشور خواهد شد.

تغذیه بد، زندگی آپارتمان نشینی، آفتاب گریزی از نسل قد بلند ایرانی یک نسل کوتاه و چاق به جا گذاشته است. امروز تربیت بدنی نیازمند نگاه عمیق اولیای مدارس و اولیای دانش آموزان است. تربیت بدنی تنها درسی است که حتی اولیای مدارس درکنار اولیای دانش آموزان به آن اهمیت لازم را نمی دهند. هنگام برنامه ریزی دروس ترم مدرسه، تنها درسی که در آخر برنامه گنجانده میشود درس تربیت بدنی است و دبیران تربیت بدنی ناچارند خود را با آن وفق دهند، این در حالی که تربیت بدنی که مبنای رشد همه جانبه دانش آموز است از نظر اولویت در آخر قرار می گیرد و به این وسیله بسیاری از مهارت ها و ارزش های اجتماعی که در قالب درس تربیت بدنی باید بصورت پنهان به دانش آموز منتقل شود مغفول می ماند.

عباس رحمانی، کارشناس ارشد تربیت بدنی و مدرس دانشگاه : فعالیت های ورزشی میدان تمرینی برای ارزش گذاری و جهت دهی به تمام رغبتها، هیجانها و عواطف و گرایشهای فطری دانش آموزان است و مفاهیمی مانند نوع دوستی، تعاون، ایثار، صبر و استقامت را به طور ناخودآگاه به دانش آموز می آموزد ولیکن بسیاری از اولیای دانش آموزان و مدیران مدارس توجه خاصی به درس تربیت بدنی ندارند و بسیار اندک هستند اولیای دانش آموزانی که با معلم تربیت بدنی فرزند خود ارتباط برقرار میکنند و از وضعیت درس تربیت بدنی او جویا می شوند و حاضرند در این زمینه سرمایه گذاری کنند.

بر اساس مصوبه ساعات تربیت بدنی در مدارس 4 ساعت در نظر گرفته شده است که در حال حاضر بیشتر مدارس 2 و یا حداکثر 3 ساعت به تربیت بدنی دانش آموزان اختصاص می دهند و هیچ کس پیگیر این مساله نیست که چرا ساعت درس تربیت بدنی دانش آموزان کاهش یافته است. بازرسی هایی هم که در خصوص تربیت بدنی در مدارس صورت می گیرد بیشتر به شکل مسئله می پردازد تا محتوای آن. امکان ندارد با یک جلسه در هفته بتوان به اهدافی که در درس تربیت بدنی پیش بینی شده دست یافت. در حال حاضر تربیت بدنی در مدارس به گونه ای اجرا می شود که اکثر دانش آموزان آن را با ساعت " بازی" اشتباه گرفته اند تا جایی که وقتی برای دانش آموز مباحث تئوری مربوط به سالم سازی جسمانی و تغذیه بیان می شود توجهی به آن ندارد.

در قرآن کریم و در احادیث موارد بسیاری راجع به فعالیت‌های جسمی در کنار تقویت روح اشاره شده است، تربیت بدنی و ورزش در اسلام به ‌قدری اهمیت دارد که پیامبراکرم«ص» آن را در زمره یکی از حقوق فرزندان برمی‌شمارند و این احادیث نورانی بیانگر اهمیتی هستند که دین ما برای ورزش و سلامت جسم و روان قائل است ولیکن در طول سالهای گذشته و بویژه امروز شاهد هستیم که به این مهم حتی در نظام آموزش و پرورش که مبنای توسعه تربیت بدنی در کشور است توجه لازم نمی شود.

3ـ آیا اجرای درس تربیت بدنی در مدارس کشور با استانداردها منطبق است؟

فاطمه بهرامی، کارشناس و مدرس تربیت بدنی و علوم ورزشی: در بسیاری از مدارس غیرانتفاعی شرایط و امکانات مربوط به ورزش دانش آموزان از مدارس دولتی هم بی کیفیت تر است چرا که فضایی که در آن مدرسه تاسیس شده است با تغییر کاربری فضاهای مسکونی صورت گرفته است که فاقد هر گونه فضای باز جهت فعالیت های میدانی و عملی دانش آموز است. در این گونه مدارس برای کاهش هزینه، معاون و یا سایر اولیای مدرسه کار دبیر تربیت بدنی را عهده دار می شوند در حالیکه اصلا تخصص و سابقه ای در این زمینه ندارند. حرکات اصلاحی که باید روی دانش آموزان صورت پذیرد به درستی صورت نمی گیرد چراکه برخی معلمان در این زمینه تبحر ندارند که در نهایت به شانه های افتاده دانش آموزان و پاهای پرانتزی و کجی ستون فقرات وسایر مشکلات آنها ختم می شود. تحرک کم، عادات غلط، دروس فشرده ، فضای مجازی و... آسیب های جبران ناپذیری به نسل نوجوان وارد کرده که اگر توجه به موقع و کافی نشود در آیند اثرات آن گریبانگیر آینده سازان کشور خواهد شد.

متاسفانه در مدارس کشور آن گونه که باید و شاید غربالگری قابل توجهی روی دانش آموزان صورت نمی گیرد و همه دانش آموزان باید در شرایط مساوی کارهای عملی را انجام دهند و بر اساس آن ارزیابی شوند در حالی که برخی دانش آموزان ممکن است توان انجام تست خاصی در زمان خاص را نداشته باشند (تعذیه وشرایط روحی وروانی وامکانات وشرایط اجتماعی) و با فشاری که بر آنها وارد می شود این امکان وجود دارد که ضایعه ای را در کالبد و روان وی ایجاد کنیم که سبب تنفر دانش آموز از درس تربیت بدنی شود.

عباس رحمانی، کارشناس ارشد تربیت بدنی و مدرس دانشگاه: تمامی معلمان تربیت بدنی بر اساس کتاب کار به امر تربیت بدنی دانش آموزان مدارس اشتغال دارند ولیکن اعمال سلیقه در حوزه تدریس تربیت بدنی بشدت اعمال می شود چراکه برخی معلمان تربیت بدنی در ورزشی خاص ( فوتبال، والیبال و ...) تخصص دارند و از این رو توجه خاص خود را به آن رشته خاص معطوف میکنند. فضاهای ورزشی مدارس استاندارد نیست و این امر بویژه در بیشتر مدارس غیرانتفاعی بیشتر به چشم می آید. حتی منابعی هم که در تدریس تربیت بدنی در مدارس مورد استفاده قرار می گیرد از استاندارد لازم برخوردار نیست و کمبودهای زیادی در آنها به چشم می خورد.

امتحان درس تربیت بدنی بصورت عملی از دانش آموز گرفته می شود و در حالی که اختصاصات فیزیکی دانش آموزان با یکدیگر متفاوت است، بر اساس بخشنامه در ارزیابی آنها انتظار عملکرد یکسانی از آنها می رود در حالیکه باید بین دانش آموزی که از لحاظ جثه با سایر دانش آموزان متفاوت است در تست های ورزشی نیز تفاوت گذاشته شود. گاها نیز مشاهده می شود که بدلیل بی توجهی به شرایط خاص دانش آموز، وی مجبور است برای کسب نمره بخود فشاری خارج از توان را وارد کند که سبب عوارض بعدی در جسم وی و گریز او از ورزش می شود.

متاسفانه مدارس کشور در این مورد با مشکل مواجه هستند که این بی توجهی در نهایت به تربیت آینده سازانی منتهی خواهد شد که از نظر روحی و جسمی در سلامت نخواهند بود و در این باره هر ایرادی که روی دانش آموز باقی بماند مسئولیت آن بعهده مسئولان تربیت بدنی خواهد بود.

تربیت بدنی، فرایندی آموزشی است که در آن از فعالیت جسمانی به عنوان راهی برای کمک به دانش آموز جهت کسب مهارت، آمادگی، دانش و نگرش مثبت در راستای رشد مطلوب، کسب سلامت عمومی و به حداکثر رساندن فرصت ها برای اجرای فعالیت بدنی استفاده میشود. ورزش می‌تواند تأثیر بسزایی در شادابی و نشاط دانش‌آموزان دختر و پسر داشته باشد. دانش‌آموزانی که از لحاظ روحی و روانی در شرایط مطلوب‌تر قرار داشته باشند بدون شک می‌توانند بهتر، سریع‌تر و با آرامش بیشتر مطالب را فرا گیرند و این دانش‌آموزان با روحیه در مراحل دیگر زندگی نیز موفق‌ترند. دانش‌آموز ورزشکار از میادین ورزشی از مربیان خود و از روحیه ورزشکاری آنها خصلت‌هایی فرا می‌گیرد که شاید در رفتار و کردار دیگر همکلاسی‌هایش کمتر مشاهده شود: تمامی این پیشرفت‌ها در صورتی می‌تواند به سرانجام مقصود برسد که منظم و براساس برنامه‌ریزی صحیح باشد. از طرفی نباید فراموش کرد که ورزش بی‌رویه و بدون مربی و سازمان نیافته بیش از آن که مفید و مؤثر باشد می‌تواند مخرب و زیان‌آور باشد چه برای بدن انسان چه برای تحصیل دانش‌آموزان.

پژوهش خبری صدا وسیما//پژوهشگر:مرتضی رکن آبادی