فرهنگیان نیوز -تدبیر تلگرام 👈 https://telegram.me/edufarhangian:
شبکههای اجتماعی در عصر جهانیشدن؛ تهدیدها و چالشها
حسین طاهریفرد کارشناس ارشد جامعهشناسی
به ساختار اجتماعی که از گروههای عموماً فردی یا سازمانی تشکیل شده و بهواسطه یک یا چند نوع از وابستگیها به هم متصلاند « شبکه اجتماعی » میگویند. شبکههای اجتماعی با فراهم آوردن امکان ارتباط بین سرمایههای فردی و تشکیل سرمایه اجتماعی به توسعه و ارتقای افکار و اندیشههای بشری کمک میکنند. در حال حاضر سبک زندگی جوامع با شبکههای اجتماعی چنان در هم فرو رفته که تفکیک آن دو بسیار دشوار شده است.
شبکههای اجتماعی مفهوم جدیدی نیستند. اصطلاح «شبکههای اجتماعی» برای نخستین بار در سال ۱۹۵۴ توسط جان بارنز که در حوزهی انسانشناسی اجتماعی فعالیت میکرد، بکاربرده شد. اما چیزی که باعث شده است امروزه شبکههای اجتماعی بیشتر از همیشه مورد توجه قرار بگیرند، به وجود آمدن فناوریهای دیجیتالی و کمک آنها به توسعه شبکههای اجتماعی بوده است. در عصر حاضر ظهور و گسترش تکنولوژیهای نوین ارتباطاتی، امکان شکلگیری اجتماعات جدیدی از کاربران به نام « شبکههای اجتماعی مجازی » را فراهم کرده است.
شبکههای اجتماعی مجازی، شکل جدیدی از روابط اجتماعی هستند که برخلاف شبکههای اجتماعی سنتی بر جامعه مجازی آنلاین و ارتباطات کامپیوتری متمرکز هستند. شبکههای اجتماعی مجازی محل گردهمایی صدها میلیون کاربر اینترنت است که بدون توجه به مرز، زبان، جنس و فرهنگ، به تعامل و تبادل اطلاعات میپردازند. با اینکه شبکههای اجتماعی مجازی عمر خیلی زیادی ندارند، اما نمیتوان نقش و میزان نفوذ آنها در ساخت اجتماعی جوامع را نادیده گرفت. در عصر حاضر رسانههای الکترونیکی و بهویژه شبکههای اجتماعی مجازی، نقش عمده و مهمی را در عرصه تغییر و تحولات اجتماعی بر عهده دارند و این وسایل منشأ بسیاری از تحولات در جهان محسوب میشوند. شبکههای اجتماعی به لحاظ عمومیت یافتن در میان کاربران بهوسیله ای بیبدیل در عرصه ارتباطات تبدیل شدهاند.
بر اساس اعلام وزارت ارتباطات، ضریب نفوذ اینترنت در ایران 57 درصد است. در بررسیهای نظام پایش شاخصهای ارتباطات کشور تا پایان سال ۹۴، حضور کاربران اینترنت در شبکههای اجتماعی از سال ۹۲ که ۲۰ درصد بود، در پایان سال ۹۴ به ۶۵ درصد افزایش یافته است. این بررسیها نشان میدهد که 74.7 درصد کاربران اینترنت در ایران در گروه سنی ۲۰ تا ۲۹ سال و 25.3 درصد در گروه سنی ۵۰ تا ۸۹ سال قرار دارند. «تلگرام، اینستاگرام و توئیتر» از پرمخاطبترین شبکههای اجتماعی در ایران هستند. یکی از پرکاربرترین شبکههای اجتماعی در ایران «تلگرام» است. بنا به آمارهای رسمی 73 درصد مردم ایران به شبکه تلگرام دسترسی دارند. به گفته رئیس مرکز فناوری اطلاعات وزارت ارشاد طبق برآوردهای این وزارتخانه، از فعالیت ۱۱ هزار کانال «تلگرام» با دستکم پنجهزار عضو در کشور حکایت دارد که از این تعداد تنها 4700 کانال و گروه به ثبت رسمی رسیده است. به گفته رئیس پلیس فتا - پلیس فضای مجازی ایران - هم اکنون در تلگرام ١٨٠ هزار کانال فعال است که بر اساس رصد انجام شده، 90 درصد مربوط به «ارتباطات خانوادگی و دوستان» ، 7 درصد «سیاسی» و 3 درصد «منحرف» هستند. بررسیهای پلیس فتای کشور همچنین نشان میدهد پایه ۶۶ درصد جرایم در تلگرام اتفاق میافتد و ۲۰درصد هم در اینستاگرام رخ میدهد.
استفاده از رسانههای الکترونیکی و شبکههای اجتماعی مجازی در میان کاربران ایرانی بهطور قابل توجهی افزایش یافته است و بررسیها نشان میدهد این روند کماکان ادامه دارد. رسانههای الکترونیکی و به ویژه شبکههای اجتماعی، در عصر حاضر نقش عمده و مهمی را در عرصه تغییر و تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بر عهده دارند. به اعتقاد صاحبنظران استفاده از رسانههای الکترونیکی و شبکههای اجتماعی تاثیرات عمیقی بر ارزشها، الگوها و هنجارهای نظام اجتماعی کاربران ایرانی داشته است.
ظهور تکنولوژیهای ارتباطی نوین بهتبع آن شبکههای اجتماعی، علىرغم تمام محاسن و مزایاى آن یکسرى دغدغهها و نگرانىهایى را بر جامعه تحمیل نموده است. بی تردید یکی از مسائل عمدهای که در سالهای اخیر، زمینهساز بروز بحران هویت در جوامع فعلی در سطوح مختلف شده است، گسترش شبکههای اجتماعی است. امروزه در حوزه جامعهشناسی، بحران هویت به یک نگرانی جدی تبدیل شده است.
شبکههای اجتماعی بر اساس ساختار و تعاریف خود، به دنبال ایجاد جوامع مجازی هستند. جوامع مجازی در باز تعریف و شکلدهی هویت اعضای خود نقش مهمی ایفا میکنند. بهطوری که این جوامع توانستهاند بر اساس قوانین و گفتمان حاکم بر آنان، ارزشهای مختلف فرهنگی، سیاسی و اجتماعی اعضای خود را بازتعریف نمایند. در واقع شبکههای اجتماعی این قابلیت را به فرد میدهند تا خود را هر گونه که میخواهد، فراتر از هویت واقعی خود در جهان فیزیکی بازتعریف و روایت کند. از آنجایکه هویت نقشی کلیدی را در ارتباطات مجازی ایفا میکند، بحران هویت میتواند باعث خستگی، تنش، فشار عصبی و ناکامی شود. از سوی دیگر گسترش روز افزون شبکههای اجتماعی از طریق کاهش نقش نهادهای خانواده و مدرسه، موجب تغییر در نظام ارزشی جامعه و ایجاد شکاف نسلی شده است که این خود انتقال ارزشها، آموزههای اجتماعی و فرهنگی از نسلی به نسل دیگر را با اختلال رو به رو میکند.
اگرچه گستردگی رسانههای الکترونیکی و شبکههای مختلف اجتماعی نظارت بر آنها را با مشکلات جدی مواجه کرده است اما نمیتوان نقش و میزان نفوذ آنها را در رشد فردی و اجتماعی افراد نادیده گرفت. بیگمان انسداد و تقابل در مواجهه با رسانههای الکترونیکی و بهویژه شبکههای اجتماعی جواب نداده و نخواهد داد. باید عوامل و اسباب مؤثر در بروز و ظهور چالشها و بحرانهای جدید در عرصه رسانههای الکترونیکی و شبکههای اجتماعی به دقت مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد.
در حال حاضر به دلیل گستردگی حوزه تسلط شبکههای اجتماعی در جوامع امروزی، لازم است که همگام با رشد و تکامل تکنولوژیکی و محتوایی شبکههای اجتماعی در ابعاد مختلف بهویژه نقش آنها در تحولات اجتماعی به دقت مورد بازنگری و بررسی مجدد قرار گیرد. بهنظر میرسد با توجه به فرایند جهانیشدن و رشد فزاینده شبکههای اجتماعی بازنگری در قوانین فعلی و برنامهریزیهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مواجه با فضای مجازی ضرورتی اجتناب ناپذیر باشد.
توسط: حسین طاهری فرد
|