اعتماد/ متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست

در طول دو سال گذشته عربستان بارها تلاش کرده تا اتحادی را در میان کشورهای عربی یا کشورهای اسلامی علیه ایران تشکیل دهد، با وجود اینکه بارها گروهی از سران کشورهای عربی دور هم گرد آمده و علیه ایران بیانیه صادر کرده و به ظاهر با هم در برابر تهران متحد شده بودند اما عملا این اتحاد در اعمال سیاست‌های خارجه کشورها در منطقه اجرا نشده بود. نه‌تنها کشورهایی که تحت فشار عربستان وارد ائتلاف‌های کذایی شده بودند بلکه کشورهایی که به ظاهر هم‌پیمان و متحد ریاض هم به شمار می‌روند در حالی که در رسانه‌های خود سخن از لزوم به انزوا کشیدن و مقابله با ایران را مطرح می‌کنند در واقع بیشترین حجم تبادل تجاری را در میان کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس با ایران دارند. نمونه اخیر مربوط به امارات است که ظاهرا دست راست عربستان در شکل‌دهی به بحران‌های منطقه‌ای به شمار می‌رود اما واقعیت خلاف این ماجراست و این محمد بن سلمان است که از محمد بن زاید ولیعهد ابوظبی دستور می‌گیرد.

حالا بعد از هشدارهای متعدد درباره نقش امارات و شخص محمد بن زاید به عربستان، یوسف‌العتیبه، سفیر امارات در واشنگتن به صراحت اعتراف کرده که در روابط مشترک امارات و عربستان این ابوظبی است که سکان هدایت را برعهده دارد. بخش جدیدی از ایمیل‌های هک شده العتیبه نشان می‌دهد که او به یکی از مسوولان پیشین امریکایی می‌گوید: ما در طولانی مدت موفق شده‌ایم تا تاثیر خوبی بر عربستان بگذاریم، دست کم بر چندین نفر در آنجا تاثیرگذار بوده‌ایم. روابط ما با ریاض بر پایه عمق استراتژیک و منافع مشترک شکل گرفته و مهم‌تر از همه این است که ما بتوانیم بر آنها تاثیر بگذاریم نه بالعکس. روزنامه قطری العربی الجدید به نقل از منابع آگاه خود در ریاض نوشته که نشانه‌های جدایی ریاض از ابوظبی و از هم پاشیدن ائتلاف آنها علیه قطر مشاهده شده است، بر اساس این اطلاعات ائتلافی که میان محمد بن سلمان ولیعهد عربستان و محمد بن زاید ولی‌عهد ابوظبی شکل گرفته بود در مرحله نگران‌کننده‌ای است و صداهایی از خیابان‌ها و افکار عمومی سعودی به گوش می‌رسد که خواستار دور شدن عربستان از امارات و سیاست‌هایی است که این کشور در منطقه در پیش گرفته است زیرا با گذشت زمان این سیاست‌های امارات به عربستان زیان‌های زیاد داخلی و خارجی وارد خواهد کرد. بر اساس این گزارش ظاهرا ماه عسل دو محمد روزهای پایانی خود را طی می‌کند، به اعتقاد یک منبع سعودی تحریم قطر دیگر اهمیت روزهای آغازین خود را از دست داده و اکثریت سعودی‌ها با ادامه آن مخالف هستند و معتقدند که ریشه‌های تاریخی، فرهنگی و سیاسی موجود میان عربستان قطر خیلی بیشتر از اشتراکات امارات و عربستان است.

مجموعه ابوظبی
در ریاض یک لابی قدرتمند تشکیل شده تحت عنوان مجموعه ابوظبی که تحریک عربستان علیه قطر یکی از ماموریت‌های این گروه بود. مجموعه شبکه‌های تلویزیونی‌ ام‌بی‌سی و شبکه العربیه که متعلق به عربستان است اما دفترهای آن در دوبی واقع شده یکی از اصلی‌ترین بخش‌های این لابی را تشکیل می‌دهد. شمار زیادی از خبرنگاران و اهالی رسانه شاغل در این موسسه‌ها که سال‌هاست در امارات زندگی می‌کنند و روابط تجاری زیادی در امارات دارند مسوولیت بخش رسانه‌ای پرونده‌سازی علیه قطر را برعهده داشته‌اند. یکی از دلایل دیگری که باعث شد اهداف امارات به سرعت برای افکار عمومی عربستانی آشکار شود تلاش‌های ابوظبی برای دخالت در امور داخلی و سیاست‌های خارجی عربستان به شمار رفته است. این منبع مطلع به روزنامه العربی الجدید گفت که انتشار ایمیل‌های اخیر سفیر امارات در امریکا و چهره‌ای که از محمد بن سلمان نشان داده به صورتی است که گویی ولیعهد عربستان بازیچه دست امارات است و دوایر سیاسی در عربستان معتقدند که این مساله همان چیزی است که ارتباط میان امارات و عربستان را کمرنگ خواهد کرد زیرا برای شاهزاده جوان سعودی خیلی مهم است پیش از اینکه رسما تاج و تخت را از پدرش تحویل بگیرد با توجه به القابی که شاه سعودی قرار است تحت عنوان خادم حرمین شریفین با خود یدک بکشد، به عنوان یک رهبر بزرگ، خود را معرفی کند که کشورش بنا دارد رهبر جهان عرب و اسلام باشد. در همین راستا این منبع معتقد است که نخستین اقدامی که محمد بن سلمان تلاش می‌کند تا آن را اجرایی کند اصلاح اشتباهات گذشته و بازسازی روابط کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس است که در پی بحران اخیر علیه قطر به آن آسیب جدی وارد شده و تا مرز فروپاشی شورای همکاری هم پیش رفته است. ناظران مسائل عربستان معتقدند که بازسازی خلل ایجاد شده در رویکرد سیاسی عربستان در مورد قطر یکی از موضوعاتی است که از سوی افکار عمومی بسیار مورد استقبال قرار گرفته است. اما چرا کشورهای عربی به ویژه کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس در شورای همکاری موفق شده بودند تا حدودی میان خود هماهنگی و همسویی ایجاد کنند نتوانستند اتحاد خود را ادامه داده یا در مسیری که ملک عبدالله، پادشاه پیشین عربستان در سی و دومین نشست این شورا ترسیم کرده بود قدم بردارند. پادشاه پیشین عربستان گفته بود که باید کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس از مساله همکاری عبور کرده و به اتحاد کامل برسند و همه به یک بدنه مشترک تبدیل شوند. اما نه تنها این اتفاق صورت نگرفت بلکه شورای همکاری خلیج‌فارس به وسیله شاهزاده‌های جوانی که به تازگی به قدرت رسیده‌اند در آستانه فروپاشی قرار داد.

با وجود نزدیکی جغرافیایی و فرهنگ و ریشه مشترک این کشورها اما این عدم اتحاد چند دلیل دارد که یکی از آنها تفاوت ساز و کار سیاسی این کشورهاست که در نگاه اول مشهود نیست. زیرا با توجه به وجود سیستم حکومتی مشابه در این کشورها که پادشاهی موروثی است به نظر می‌رسد رویکرد سیاسی آنها که اشتراکات فکری و فرهنگی زیادی دارند مشابه به هم باشد اما واقعیت این است که رفتار سیاسی این کشورها باهم متفاوت است. مساله دیگر تفاوت‌های موجود در زمینه آزادی‌های فردی و مدنی و حقوق بشر در این کشورها است که ایجاد یک رژیم متحد در زیر سایه شورای همکاری خلیج فارس با اهداف و برنامه‌های مشترک را تقریبا غیر ممکن می‌کند. تفاوت اقتصادی، جغرافیایی و سیاسی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس باعث شده نوعی رقابت میان این کشورها برای دستیابی به جایگاه برتر یا جهت‌دهی به سیاست‌های کلی منطقه حاشیه خلیج فارس ایجاد شود. این همان مساله‌ای است که از اساس ریشه اختلافات این کشورها را در بحران قطر شکل داده زیرا قطر تصمیم گرفته بود از زیر سایه برادر بزرگ‌تر یعنی ریاض خارج شود و برای مدتی هم نقش محوری در بحران‌های منطقه از جمله بحران سوریه بازی کرد. این رقابت فقط در زمینه رهبری منطقه وجود ندارد بلکه در زمینه جلب رضایت همپیمانان و شرکای غربی هم بروز کرده باعث شده هماهنگی در سطح روابط خارجه شورای همکاری خلیج فارس پایین باشد. مانع بعدی برای اتحاد کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس فهرست دوستان و دشمنان و اولویت‌‌بندی‌های آنها در این زمینه است که ماجرای قطع روابط با ایران یکی از نمونه‌های روشن این ماجرا بود.
در پایان نباید از این نکته غافل بود که در تایید سخنان انور عشقی ژنرال بازنشسته سعودی، بحران کشورهای عربی با قطر در نهایت حل خواهد شد، این کشورها بار دیگر بر یک میز و زیر سقف شورای همکاری خلیج فارس حتی به صورت نمایشی گرد هم خواهند آمد اما مساله‌ای که از این بحران نصیب رسانه‌ها شد افشاگری‌ها و اطلاعات محرمانه‌ای است که غول‌های رسانه‌ای عربی برای تخریب یکدیگر استفاده کرده بودند. مطلق بن ماجد القحطانی، دیپلمات و فرستاده ویژه امیر قطر در امور مربوط به مبارزه با تروریسم در مقاله‌ای که در روزنامه وال استریت ژورنال نوشته است، می‌گوید که هرچه بحران کشورهای عربی و محاصره قطر طولانی‌تر شوند حجم اطلاعات مضری که برای افکار عمومی علیه امارات و عربستان فاش می‌شود افزایش پیدا خواهد کرد و دیگر در آن شرایط حل اختلافات و بهبود روابط کار دشواری خواهد بود. بهتر است حالا مسوولان کشورهای محاصره‌کننده قطر به این فکر کنند که تحریم، اعمال فشار و تهدید‌های مکرر راه به جایی نبرده و در نهایت باید پای میز مذاکره باشند تا بتوان به راهکار عادلانه و روشنی در خصوص بحران قطر دست پیدا کرد.