تحصیل و کسب آموزش حق مسلم کودکان است، اما بنا به دلایل مختلفی چون مشکلات اقتصادی و اجتماعی، فقر فرهنگی یا اقتصادی خانواده، حاشیه‌نشینی امکان تحصیل برای آنها وجود ندارد. بنابراین بسیاری از این کودکان برای گذران زندگی خود و خانواده کار می‌کنند و به جای درس خواندن، وارد بازار کار شده و از تحصیل محروم می‌شوند. این درحالی است که مسئولان وزارتخانه‌های آموزش و پروش، رفاه، کمیته امداد و بهزیستی وظیفه دارند تا این افراد را از راه‌های مختلف جذب مدارس و برای کاهش آمار کودکان بازمانده از تحصیل تلاش ‌کنند.

 آخرین آمارها چه می‌گویند؟
مسئولان در سال‌های اخیر برای کودکان بازمانده از تحصیل اقداماتی انجام داده‌اند و از طریق مختلف سعی در کاهش این آمار داشته‌اند. البته بازماندگان از تحصیل شامل کودکان کار، کودکان متکدی، اتباع، کودکان خیابانی و... نیز می‌شود که باید ساماندهی شوند. بنا به اعلام رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش طبق مصوبه دولت وزارت کشور موظف به حل مشکل همه کودکان فاقد شناسنامه و اوراق هویتی و ارائه کارت حمایت از تحصیلی شده است. بنابراین همه مدارس موظف هستند با ارائه این کارت دانش‌آموزان را ثبت نام کنند. طبق اعلام رسمی علی ربیعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز اکنون آمار بازماندگی از مدرسه روزبه‌روز در حال کاهش است، 35هزار کلاس اولی بازمانده داریم و تا کلاس ششم این آمار 140هزار بازمانده است که نتوانسته‌ایم پیدایشان کنیم و به مدرسه بازگردانیم. به گفته وی، در چهار سال اخیر از حدود 10میلیون بی‌سواد به حدود هشت میلیون نفر رسیدیم که بخشی از آنها اتباع هستند که تصویب کردیم تحصیل آنها نیز تسهیل شود. در چند وقت گذشته اما برخی منابع آمار چهار میلیونی بازماندگان از تحصیل ارائه دادند که علی زرافشان، معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش با تکذیب این مسئله بیان کرد که در این گزارش آمار ثبت احوال و سازمان مدیریت که برای تدوین برنامه ششم توسعه مورد استفاده قرار گرفته و سناریوی رشد جمعیت را هم مدنظر قرار داده بودند. بنا به اظهارات وی، با همکاری بهزیستی و وزارت رفاه طرح جست‌وجوی موردی و تحقیق از بازماندگان از تحصیل را دنبال می‌کنیم و وزارت رفاه به صورت تلفنی تماس‌هایی با خانواده افراد لازم‌التعلیم که در مدرسه حضور نداشتند، برقرار کرده است. براساس اطلاعات این وزارتخانه، برخی افرادی که در این فهرست قرار داشتند یا متوفی بودند یا به خارج از کشور مهاجرت کرده‌اند، اما ما در هر صورت سقف بازماندگان از تحصیل را همان 130 هزار نفر درنظر می‌گیریم.

 میزان پوشش تحصیلی
بنا به آمار رسمی میزان جذب افراد بازمانده از تحصیل در دوره اول متوسطه بیشتر است، در دوره دوم متوسطه به دلیل مسائل اقتصادی، مسائل فرهنگی، ازدواج، در دسترس نبودن مدرسه و ... تعداد این افراد کمتر است. اما آمار دوره دوم متوسطه را جزو آمار نهایی بازماندگان از تحصیل لحاظ نمی‌شود، زیرا تحصیل در این دوره اجباری نیست، اما برای افزایش نرخ پوشش در این دوره اقدامات لازم صورت می‌گیرد. براساس اعلام زرافشان نرخ پوشش واقعی تحصیلی در دوره اول متوسطه 94 و در دوره دوم متوسطه 82 درصد است. از لحاظ شاخص پوشش گروه سنی نیز افراد 12 تا 14 ساله 97 درصد در مدرسه هستند و از افراد 15 تا 17 ساله نیز 87 درصد در مدرسه حضور دارند. وی عنوان کرد، سه درصد افراد لازم التعلیم در دوره اول متوسطه که حدود 130 هزار نفر می‌شوند، همچنین 13 درصد در دوره دوم متوسطه که حدود 250 هزار نفر می‌شوند بیرون از مدارس هستند. نرخ پوشش در دوره ابتدایی به 98 درصد و اول متوسطه به 97 درصد رسیده است و امیدواریم در دوره دوم متوسطه هم به همین آمار دست پیدا کنیم.

 راهکارهای جذب این کودکان
یکی از راه‌هایی که وزارت رفاه برای جذب بازماندگان از تحصیل انجام داده است، برقراری تماس تلفنی با سرپرست این کودکان است که امسال در دستور کار قرار گفت. بنا به اعلام احمد میدری، معاون وزیررفاه، نتایج حاصل از برقراری تماس نشان داد که 30 درصد این کودکان به دلیل فقر، 27 درصد به دلیل معلولیت و 14 درصد به‌خاطر زندگی در خارج از کشور، 6 درصد به علت دوری از مدرسه، خارج از مدرسه هستند. همچنین 6 درصد خانواده‌ها عنوان کرده‌اند که کودک به مدرسه علاقه ندارد و 17درصد  موارد هم مربوط به کوچ‌نشینی، حضور در مدرسه دینی، اعتیاد کودک و حضور کودک در کانون اصلاح و تربیت و اعتیاد کودک بوده است. به گفته وی علاوه براین، از شهریورماه 95 روش جدیدی برای شناسایی این گروه از کودکان و حمایت از آنها برای ورود به چرخه آموزش طراحی شده است که در ابتدا کد ملی دانش‌آموزان مقطع ابتدایی با متولدان همان دوره مقایسه شده و تعداد کودکان خارج از مدرسه در سنین ابتدایی استخراج می‌شود.
در این راستا معاون آموزش متوسطه وزیر آموزش و پرورش نیز شرایط جذب این کودکان به مدارس را اینگونه بیان کرد که می‌توان به وضع مشوق‌های مادی و معنوی به منظور ادامه تحصیل آنان، بهره‌گیری از ظرفیت انجمن‌های اولیا و مربیان وسازمان‌های مردم‌نهاد و خانه‌های کودک به منظور شناسایی و جذب کودکان بازمانده از تحصیل، ایجاد سازوکار قانونی به منظورآموزش، توجیه و درصورت مقاومت برخورد با والدینی که مانع ادامه تحصیل کودکان خود می‌شوند، اشاره کرد. به گفته زرافشان، تقویت و توسعه مدارس شبانه‌روزی به منظور جذب کودکان طبقات کم درآمد و محروم در مناطق  کمتر برخوردار، آموزش خانواده‌ها و فرهنگ‌سازی برای ادامه تحصیل کودکان بازمانده به ویژه دختران از طریق رسانه‌ها، مساجد و مدارس، تامین وسیله ایاب و ذهاب به ویژه برای دختران در مدارس روستایی و مناطق کمتر برخوردار، ایجاد خوابگاه مرکزی با همکاری اولیا و خیران در مناطقی که می‌تواند امکان دسترسی کودکان بازمانده از تحصیل را فراهم آورد و توسعه برنامه آموزش همراه تولید و مراکز فروش تولیدات و محصولات دانش آموزان فنی وحرفه‌ای به منظور مساعدت مالی جذب کودکان به ویژه کودکان کار به شاخه فنی و حرفه‌ای در این راستا قابل ارزیابی است. وی معتقد است آموزش مبتنی بر تلویزیون، ارائه آموزش‌های غیرحضوری، آموزش دانش‌آموز به دانش‌آموز و تربیت معلمان سیار راهکارهایی است که به کمک آن می‌توان برحسب شرایط و امکانات منطقه جغرافیایی برای توسعه آموزش کودکان بازمانده از تحصیل تلاش کرد. در روش آموزش دانش‌آموز به دانش‌آموز؛ ثبت‌نام دانش‌آموز، تحویل کتاب‌ها و نوشت‌افزار به وی ترتیبی فراهم می‌شود تا برخی از دانش‌آموزان ساعی و نخبه با برخورداری از مشوق‌های مادی و معنوی موظف شوند تا دانش‌آموز بازمانده از تحصیل در پایه‌های پایین‌تر را آموزش دهند.بر این اساس بهزیستی نیز با تحت پوشش قراردادن کودکان کارو راه‌اندازی کمپین ملی قلب مهربان در راستای کمک‌رسانی به این افراد اقداماتی انجام داده است. همچنین کمیته امداد نیز در این خصوص در بازگرداندن به تحصیل افراد تحت پوشش خود اقدامات خود را دنبال می‌کند. البته برای کاهش این آمار نیاز به همکاری همه نهادها و وزارتخانه‌ها، همچنین استفاده از روش‌های مختلفی است تا این کودکان برای ادامه تحصیل مشکلی نداشته باشند و  هرچه سریع‌تر به مدارس بازگردند.