اندر حکایت مشکل کنکور
 
به نام خدا
معضلی تحت عنوان گزینش دانشجو درکشور
مقدّمه :
پیشرفت علم وفناوری درجهان بگونه ای است که امروزه شاید به سختی میتوان باورنمود که مشکلی وجود داشته باشد که قابل برسی وتشخیص نباشد ولاینحل باقی بماند .سالیان سال است که مادرپیچ وخمهایی که خود برای گزینش دانشجو فراهم ساخته ایم گرفتار آمده ایم . آثار زیانبار کنکورباشیوه ثابت ودرعین حال ساری وجاری را به تحقیق دریافته ایم لکن با مرام مخالفت یا هراس از تغییر که معمول ما بوده ومیباشد ، اگر راهکار ی نیز ازجانب شخصی پیشنهادشود اما واگرهایی را بهانه میکنیم .ازجمله در رابطه با شیوه گزینش دانشجو تا بجایی میرسانیم که به یک معضل دست وپاگیر زیانبار تبدیل میشود که ناگزیر می شویم تحمل کنیم . . درحالیکه هرگزینش مطلوبی از رهگذر شیوه سنجش مطلوب حاصل میشود . اگر درمسابقات ورزشی رکورد شکنی مرسوم است و داوران تنها به لحظه انجام مسابقات توجه دارند بدین معنی است که فردی بارها درتمرین وزنه برداری رکورد شکنی کرده و رکورد شکنی خودرا به ثبوت رسانده است لکن درحین انجام مسابقه به دلیل مواردی ازقبیل هیجان گرفتگی عضله ، ناراحتی به دلیل سرماخوردگی یاتب وامثال آن یارای حتی زدن وزنه کمتر ازحدخود را ندارد .با وجود اینکه بااین شیوه سنجش توانایی فرد خالی از اشکال نیست ولی درعرصه مسابقات ورزشی در تمام دنیا مرسوم است و تنها به لحظه مسابقه توجه دارندو برای آنکه حداقل ملاحظاتی صورت گیرد بلند کردن وزنه را سه بار مجاز دانسته اند . عجیب است که.در گزینش افراد برای تربیت و تامین سرمایه های انسانی کنکور به شیوه معمول چنین شیوه ای را دنبال میکند . آنهم بدون هرگونه بازبینی . شیوه گزینشی دریک صحنه آزمون درواقع هیجان سازو طاقت فرسای چندساعته پشت پازدن است به اصول ومبانی نیازسنجی ،استعدادسنجی ، رغبت سنجی ،هدایت تحصیلی وازهمه اسفبارتر ارزشیابیهای پیشرفت تحصیلی تکوینی دوازده ساله در وزارت آموزش و پرورش .
.تاچه زمانی باید با چنین معضلی روبرو بود ودستگاه آموزش عالی ما نیزدرگزینش ورودیهای خود برای تربیت وتامین سرمایه های انسانی علمی وتخصصی بگونه غیرعلمی برخورد نماید و وزارت آموزش وپرورش وخانواده ها باصرف آنهمه هزینه مرسوم تلقی نموده و پذیرا باشند؟ تا چه زمانی بنگاه های بزرگ وکوچک آنچنانی به بهانه آماده کردن دانش آموزان وافراد دیپلمه از گوشه وکنار سردربیاورند بادریافت هزینه های گزاف هوش وشعور وقدرت درک واستدلال آنان را به سمت ماشینی کردن وتست زنی منحرف نمایند؟. نقش ، مسئولیت ، صلاحیت وتخصص آنها ،درامور شناخت تفاوتهای فردی داوطلبان ، باید ونبایدهای شغلی درزمینه های متعدد و متنوع ووظیفه وتعهد آنها نسبت به هدایت تحصیلی و حرفه ای چیست و چه میزان است ؟اگر قرار بوده آنها چنین نقش هایی داشته باشند ، وظیفه آموزش وپرورش چه بوده است ؟ عجیب است که آموزش وپرورش نیز بابی تفاوت گذشتن دربرابر چنین اقداماتی گویی تلویحا پذیرفته است که نتوانسته است دانش آموزان را به درستی به مرحله پایانی که آماده شدن برای ورود به دانشگاه ، براساس شایستگی و استعداد مربوط برساند . وبسیاری از دانش آموزان مستعد پیشرفت ما بارویه های نادرستی که ازسوی بیشتر این درآمد زایان صورت میگیرد حتی درهمین نوع کنکور نیز میمانند . آیا پس از سالیان دراز از دودستگاه آموزش وپرورش و عالی که فعالیت علمی را دربرنامه های خود دارند نباید انتظار داشت لااقل به تحقیق دررابطه با یک شیوه علمی جهت هدایت تحصیلی وگزینش دانشجوبپردازند یا حداقل با مطالعه آموزش وپرورش تطبیقی عنایتی نسبت به تجربیات دیگر کشورها داشته باشند وراه بهینه ای که مناسب فرهنگ وارزشهای فرهنگی ما است را برگزینند ؟
با ذکر چنین مقدمه وخلاصه تر از این به راحتی میتوان بانگرش سیستمی نسبت به فرایند تحصیل ازپیش ازدبستان تا پایان دوره متوسطه دوم پرداخت ،از بازخورد ارزشیابی ها در هرمرحله ودر هرپایه برای پیشرفت تحصیلی مبتنی بر هدف کلی ،به نحو منطقی وسیستمی استفاده نمود وافراد را براساس استعداد وشایستگیها با توجه به میزان ظرفیت پذیرش دانشگاه درهرشته وگرایشهای مربوط به دانشگاه معرفی نمود . حال متاسفانه بماند که مشخص نیست برچه اساسی اولا به اصطلاح دانشگاه پشت دانشگاه مثل قارچ سبزمیشود .ثانیا پذیرش دانشجو در هررشته برای بسیاری آز آنها براساس ظرفیت خالی است ، نه نیاز سنجی شغلی . نه آنها با بنکاهها ودنیای اقتصادی کشور کاری دارند ونه بنگاهها وارباب حرَف با آنها .
لکن با نگرش سیستمی به موضوع اگرحتی باشند معدودی از افرادی که دررشته مربوط قرار نگیرند با بهره گیری از خاصیت قابل انتقال وقابل انطباق بودن آموخته ها درگرایش مناسب شغلی جای میگیرند .این مهم مبتنی براین است که دستگاه آموزش عالی وآموزش وپرورش باهمدیگر بیش ازاین همراستاباشند و با احساس مسئولیت مشترک عمل نمایند.درواقع سفارش پذیر مشتریان بنگاههای تولیدی و خدماتی باشند ودربرابر آنها پاسخگو .
بنابراین تامین سرمایه های انسانی جامعه تا این حد پراهمیت است که درگزینش واقعی نیروی انسانی ، هرگز نبایدکنکور اینچنینی را بخاطر زود پاسخ دهی ملاک قرار دهیم . با پیاده شدن بسیاری از دانش آموزان درایستگاه متناسب خود و هدایت به آموزشهای فنی وحرفه ای وکاردانش و ارزشگذاری منطقی نسبت به این آموزشها وتوجیه مناسب دانش آموران وخانواده ها نسبت به مصلحت آنان وجامعه به یقین تعداد داوطلبان ورود به دانشگاه مازاد بر پذیرش مورد نیاز درهرشته وگرایشها نخواهد بود . مشروط براینکه دستگاه آموزش عالی برای ظرفیتهای مازاد برنیاز جامعه که این چندسال اخیر بدون نیازسنجی ایجاد کرده است را محدود نماید وازاین پس نیز بدون هماهنگی وسفارش دستگاهها ،بنگاههای اقتصادی وخدماتی آنهم بنا برضرورت اصل نیازسنجی دانشجو نپذیرد . آنگاه است که پذیرش بدون کنکور معنی منطقی پیدا میکندو با تاکید باید گفت ، نه اینکه بنابر ظرفیت خالی دانشگاههاومراکز عالی متعدد ومتنوعی که این چندسال بدون نیاز سنجی روی دست مانده است به پذیرش دانشجو با هرشرایطی بدون کنکورکه نه ، بلکه بدون هیچ پیش شرطی پرداخته شود و نیروهای جوان که سرمایه های باالقوه کشور هستند به سمت ناکجا آباد پیش برده شوند ..که هر گونه کم توجهی نسبت به این مهم به واقع تضیع حق الناس به حساب می آید .
بهر صورت میتوان گفت ، نحوه پذیرش دانشگاهها است که نیازمند هماهنگی دو وزارت آموزش وپرورش وآموزش عالی خواهد بود . . با توجه نسبت به این مواردبود که روزی به اشتباه وزارت آموزش وپرورش را برای محصول دیپلمه های بیکار سرزنش مینمودند درحالیکه قرار آموزش وپرورش تنها آموزش عمومی رسمی بود برای آماده کردن دانش آموزان برای آموزشهای مهارتی وعلمی در دستگاهها و دانشگاهها نه برای اشتغال . لکن جامعه از آموزش عالی انتظار ندارد افرادی را با مدرک کارشناسی ، کارشناسی ارشد و دکترا بدون هماهنگی با سایر دستگاههاودرنظرگیری محل اشتغال به جامعه تحویل دهد .لذا این نوع شیوه کنکور ازنوع ارزشیابی همه یا هیچ است . آنهم به سرعت وراحتی بدون توجه به خسارتهای جبران ناپذیری که به جامعه واردشده و میشود . گویی برخی از مسئولین محترم دانشگاه ها و آموزش عالی درپذیرش داوطلبان میگویند ، سیستم ما این است ولاغیر وارتباطی ندارد که وزارت آموزش وپرورش چه کرده وچه میکندودستگاهها و بنگاههای اقتصادی چه میخواهند . . کشورهایی که دووزارت آموزش و پرورش وعالی را بگونه تلفیقی دارند ،تربیت وتامین سرمایه های انسانی را بعنوان سفارش پذیر، یکپارچه می بینند . دلیلی ندارد که این دو وزارت درکشورماحتی جداگانه نیز باهم یکپارچه عمل نکنند .
دوره تحصیلات رسمی ازمرحله اساس پیش دبستانی تا نهایت دوره دانشگاهی یک فراینداست که باید نگرش سیستمی برآن حاکم باشد . ارتباط عمودی وپیوسته مطالب شرط واصل لازمی است که باید رعایت شود آزمونهای مرحله ای تکوینی درطی هرسال تحصیلی دانش آموزان را گام به گام به پیش میبرد ورود به پایه دوم به معنی این است که ارزشیابی نهایی پایه اول نشان داده است که دانش آموز استحقاق ورود به این پایه را دارد . همینگونه تا پایان دوره دوم متوسطه . چگونه است که با یک آزمون سراسری چهار یا شش ساعته باسراسر هیجان وبدون توجه به حالت داوطلب درحین کنکور ، می توان برتمامی ارزشیابی دوازده ساله که بگونه سیستماتیک انجام شده خط بطلان کشیدوهمه یا هیچ را معرفی نمود ؟چگونه میتوان با آزمون چهارگزینه ای آنهم درکمترین زمان به پاسخ های ده ها سئوال گمراه کننده اعتمادکرد ؟ پس شعار هدایت تحصیلی - شغلی که همواره سرداده ایم و سرمیدهیم برای چیست ؟
اگر داوطلبی که حتی به درستی هدایت شده و دارای صلاحیت لازم باشد، براثر هیجان، تب ، سرماخوردگی یا دیر رسیدن به جلسه کنکوردرچنین رکورد شکنی هراس انگیز فرصت تفکر خودرا ازدست بدهد ، اگر برای انتقال جوابها به پاسخنامه ستون الف ،ب ، ج ، د را اشتباه کند ، اگر سئوالات گمراه کننده مسیر فکری اورا تغییر دهد ، اگر قرار باشد رشته پزشکی یا مهندسی را انتخاب کند، آزمون مهارت عملی ومهارتهای غیرفنی وارزشی آن درکجادیده شده است ؟ اگر قصد داردرشته حقوق ، معلمی ، مدیریت را انتخاب کند ، مهارت در استدلال وفن بیان وتوصیف درکجای تستهای آزمون لحاظ شده یا میشود ویا امکان لحاظ شدن دارد ؟ واگر واگر و وای برما باچنین مرحله آغازینی برای تامین نیروهای متخصص . اینگونه موارد اساسی باید سالها قبل مورد سئوال وزارت آموزش وپرورش بعنوان سفارش دهنده وکارگزاران و برنامه ریزان آموزش عالی بعنوان سفارش پذیر و اربابان صنایع و مشاغل مختلف بعنوان مشتریان نهایی سرمایه های انسانی قرار میگرفت تا به امروز به این حد متحمل هزینه ها و خسارتهای فراوان درسرمایه گذاری انسانی نشویم .
اگر وزارت آموزش وپرورش ، همانگونه که هدف کلی آموزش وپرورش عمومی رسمی را مطمح نظر قرار میدهد ، نسبت به اهداف ویژه که درمجموع تامین کننده هدف کلی است عنایت لازم داشته باشد و نسبت به ارزشیابی های تکوینی و هدایت تحصیلی – شغلی راهنمای دانش آموزان باشد ، چه بسا دانش آموزان وخانواده هایشان به مصلحت بدانند رشته ای را که درپایان دوره اول متوسطه ازسوی مدرسه توصیه وتأکید میشود را با اطمینان بپذیرندحتی تا آخرین ایستگاه یعنی پایان دوره متوسطه دوم نیز ادامه تحصیل دهند البته مبتنی برآن است که مراکز عالی و دستگاههای مهارت آموزی و کارآفرین درپیاده شدن چنین ا فرادی درایستگاه مورد استحقاقشان به درستی برخوردنمایند لذا درچنین صورتی هرفرد باشناخت وضعیت خود درپذیرش رشته تحصیلی و شغل قناعت پیدامیکند ورضایت خواهد داشت وما نیازی نمی بینیم که در اسارت تنگنا های کنکور اینچنینی قرار گیریم. . لذا درصورت تعدیل نظر در برنامه ریزی آموزشی، برنامه ریزی درسی و تالیف کتاب ، تربیت معلم و رعایت کامل استانداردهای لازم در امر تمهید سایر امکانات فضا ، تجهیزات ووسایل کمک آموزشی آنهم بکونه باالسویه برای تمامی مناطق آموزشی و از همه مهمتر برنامه ریزی جهت ایجاد یک سیستم ارزشیابی تکوینی از آغاز مقطع ابتدایی تاپایان دوره متوسطه دوم که مآلا تضمین کننده سیستم هدایت تحصیلی – شغلی خواهد بود صورت نگیرد وخروجی ها براساس شایستگیهای خود مرتبه و رشته تحصیلی دانشگاهی را انتخاب ننمایند ا دعای حذف کنکور معنی نمیدهد وما بایداین حداقل را داشته باشیم و همچنان سالها مشغول بحث درباره حذف یا ادامه.کنکور اینچنینی باقی بمانیم و دانش آموزان را پس از دوازده سال سرمایه گذاری درمعرض آزمون همه یا هیچ قرار دهیم و با صرف هزینه بیشتر اکثریتی از خروجی دانشگاه هایمان را بیکار ببینیم . لذا به مصلحت است که درسیستم یا نظام آموزش وپرورش از ابتدایی تا پایان دانشگاه تجدید نظر همه جانبه بعمل آوریم که همیشه فردا برای آنچه که باید خیلی دیر استوبه اصطلاح جلوی ضرر را ازهرکجا بگیریم به نفع خواهد بود .
سیدمحمود مشایخی بازنشته حوزه ستادی آموزش وپرورش