| فرهنگیان نیوز - تدبیر: روزنامه قانون: براساس آماری که یونسکو اواخر سال 92 از میزان بی‌سوادی در جهان منتشر کرد، 250 میلیون کودک از سواد محروم هستند. آماری تکان‌دهنده که بیشتر کودکان کشورهای جهان سوم را شامل می‌شود.
خرداد ماه در کشور ما، ماه پایان سال تحصیلی مدارس است. سالی که بسیاری آن را تجربه نکردند و عنوان بازمانده از تحصیل را گرفتند. سال‌هاست که بحث کودکان بازمانده از تحصیل نقل مجالس آموزشی است و هر نهادی، چه باربط و چه بی‌ربط به این حوزه، آمارهایی از تعداد بازماندگان از تحصیل منتشر می‌کند. ما در این گزارش هم به سراغ مجلسی‌ها رفتیم و هم وزارتخانه‌ای‌ها، تا به آمار درست و دقیقی از میزان بازماندگان از تحصیل و کارهایی که برای بازگشت این افراد به عرصه علم شده است، برسیم. اما تلاش‌ها برای رسیدن به مسئولان وزارت آموزش و پرورش به جایی نرسید و تنها گفت‌وگو با قاسم جعفری، سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس میسر شد. گرچه از کمیسیون آموزش هم آبی برای ما جوش نیامد و آماری نگرفتیم!
بازماندگان از تحصیل چه کسانی هستند؟
در طول سال‌های گذشته، تعاریف مختلفی از «کودکان بازمانده از تحصیل» عنوان شده است. اما در حالت کلی منظور از کودک بازمانده از تحصیل، آن گروه سنى از جمعیت است که در سنین مدرسه یعنى بین 6 تا ۱۸سال قرار دارند ولی در ماه‌هاى تحصیلى و در چرخه آموزشى کشور حضور ندارند یعنى در زمان ساعات کار مدارس، خارج از مدارس هستند و به هر دلیلى یا اساسا وارد چرخه آموزش نشدهاند یا بعد از مدت کوتاهى از آن خارج شده‌اند. شاید این کامل‌ترین تعریفی باشد که بشود از این قشر ارائه کرد. اما داستان اینجاست که ما هنوز آمار درستی از این افراد نداریم. در سرشمارى سال ۸۵ جمعیت مشخص ۹ تا ۱۴ سال و ۱۴ تا ۱۸ سال، به عنوان جمعیت فعال مشخص شده‌اند که بخش قابل‌توجهى از جمعیت کودکان بازمانده از تحصیل را تشکیل میدهند. اما از آنجایى که بخش دیگرى از آنان وارد بازار کار غیررسمى شده‌اند، در سرشماری سال 1385 افراد شاغل محسوب نشدهاند؛ افرادی مانند کودکان خیابانى، متکدیان و بسیارى از کودکان دیگر که اساسا نوع فعالیتشان، شغل محسوب نمىشود. قاسم جعفری، سخنگوی کمیسیون آموزش مجلس بازماندگان از تحصیل را این‌طور تعریف می‌کند: «به کسانی بازمانده از تحصیل می‌گوییم که بالای 6 سال دارند و باید به مدرسه بروند.
همچنین افرادی که تا سن 50 سالگی رسیده‌اند و تحصیل نکرده‌اند.» از طرف دیگر بحث سهم جنسیتی هم مطرح می‌شود. براساس آماری غیر رسمی، تعداد بازماندگان از تحصیل در دختران بیشتر از پسران است. جعفری در توضیح این اتفاق به «قانون» می‌گوید: «ماجرا این است که مثلا در یک روستا تعداد دانش‌آموزان کم است و بچه‌ها برای تحصیل باید به روستای همجوار بروند. من خبر دارم که در خراسان شمالی خیلی از این دست اتفاقات می‌افتد. بعضی از خانواده‌ها فرهنگ‌شان این است که اصلا به دخترشان اجازه نمی‌دهند که به مدرسه روستای مجاور برود. دغدغه این خانواده‌ها این است که نمی‌توانند اعتماد کنند دخترشان از روستا خارج شود.»
آمارهای متناقض، سردرگمی زیاد
وضعیت آمار در کشور ما مخصوصا بعد از دوران طلایی آمارسازی(!) در دولت نهم و دهم، به طرز عجیبی غیرقابل کنترل شده است. برای تعریفی واحد، آمارهای مختلفی از نهادهای مختلف منتشر می‌شود که بیشتر از شفاف‌سازی، به گنگ شدن موضوع کمک می‌کنند! به طوری که از سال 85 تا امروز، از آمار 140 هزار تا 4 و نیم میلیون بازمانده از تحصیل در رسانه‌ها منتشر شده است. براساس سرشماری سال 90 هم ما نزدیک به 18 میلیون نفر در رده سنی 5 تا 19 سال داریم که امسال تنها نزدیک به 12 میلیون دانش‌آموز وارد مدرسه شده‌اند. فاطمه قربان، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش‌وپرورش دولت دهم در سال 91 اعلام کرد: «براساس آخرین آمار و گزارش‌های استانی، در بین دانش‌آموزان 6 تا 10ساله هیچ بازمانده از تحصیلی وجود ندارد و اگر هم وجود داشته باشد شناسایی نشده است.»
او همان سال گفته بود تنها پنج هزار نفر بازمانده از تحصیل شناسایی شده که به همه‌شان امکانات لازم برای تحصیل داده شده است. در حالی که رئیس مرکز آمار آموزش و پرورش بهمن ماه همان سال گفت، اسامی ۱۴۵هزار لازم‌التعلیم بازمانده از تحصیل شناسایی و به معاونت آموزش ابتدایی ارائه شده است. اما جالب اینکه صادق صادقپور، مدیرکل دفتر آموزش دبستانی وزارت آموزش و پرورش اوایل امسال اعلام کرد: «با بازگشت 40 هزار کودک بازمانده از تحصیل به کلاس درس، پوشش تحصیلی در مقطع ابتدایی به 4/98 درصد در سال تحصیلی جاری رسید. در سال تحصیلی جدید از نگاه وزارت آموزش و پرورش طبق آماری که مرکز آمار ارائه کرده حدود 6/1 درصد از کودکان لازم‌التعلیم، همچنان جزو کودکان بازمانده از تحصیل محسوب می‌شوند.» گفته‌های صادقپور سه سال بعد از صحبت‌های قربان است و این یعنی ما در طول این سه سال نه تنها پیشرفتی نداشتیم بلکه در برگرداندن کودکان بازمانده از تحصیل بسیار ضعیف عمل کرده‌ایم!
مجلس: بالای 4 میلیون نفر
حالا بیایید نگاهی بیندازیم به آماری که مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر کرده است. مرکز پژوهش‌ها بنا بر آمار ۱۳۸۵، آمار دانش‌آموزان ترک تحصیلی را ۲/۵ میلیون نفر اعلام کرده است. این آمار شامل کودکانی است که در سن تحصیل بعد از حضور در مدارس و در حین تحصیل ترک تحصیل کرده‌اند. بنا بر همین گزارش در سال ۱۳۸۵ آمار کودکان بازمانده از تحصیل ۳/۲ میلیون نفر بوده است. این در حالى است که نهضت سوادآموزى اعلام کرده از سال ۸۵ تا سال 90، بیش از یک میلیون کودک دیگر به این آمار افزوده شده‌اند. جعفری درباره این تنوع آماری می‌گوید: «بحث آمار در کشور هنوز به یک روند درستی نرسیده‌است. مثلا برای یارانه‌بگیران هنوز آمارهای مختلفی ارائه می‌شود. ما هنوز تعریف مشخصی برای این افراد نداریم. برای همین آمار مشخصی هم نمی‌توانیم از تعداد بازماندگان از تحصیل داشته باشیم. پیدا کردن واجب‌التعلیمانی که خودشان برای تحصیل نمی‌روند، کار بسیار سختی است. به دلیل مهاجرت‌ها ما این مسائل را زیاد در کشور داریم. در روستاها خیلی مهاجرت داریم، بعضی‌ها از روستا رفته‌اند و کسی نمی‌داند کجا هستند برای همین نمی‌توان اطلاعاتی از آنها به دست آورد.»
عملکرد آموزش و پرورش چطور بوده؟
«این مسئله چند وجهی است و همه‌اش به آموزش و پرورش برنمی‌گردد. وضعیت اقتصادی، فرهنگ عمومی و وضیعت خانواده‌ها روی بازماندن افراد از تحصیل، تاثیر زیادی دارد. دوستان آموزش و پرورش دغدغه‌شان این است که بی‌سوادی را ریشه‌کن کنند.
در آموزش و پرورش قانونی وجود دارد که اصلا دنبال افراد می‌گردند تا به آنها درس بدهند. ما اگر می‌خواهیم بی‌سوادی را ریشه‌کن کنیم باید داخل اجتماع قبح این قضیه آن‌قدر بالا باشد که فرد نتواند بی‌سواد باشد. مثلا در بعضی کشورها می‌گویند فرد بی‌سواد باید گواهی‌ای بیاورد که نشان دهد بی‌سوادی‌اش باعث ضرر زدن به دیگران نشده باشد.
این‌طور فرد می‌بیند چون بی‌سواد است بعضی از تسهیلات اجتماعی را نمی‌تواند بگیرد و سعی می‌کند خودش را باسواد کند. اما درکشور ما بعضی‌ها با افتخار می‌گویند که بی‌سواد هستند.» براساس آمارهای نهضت سوادآموزی نزدیک به 10 میلیون نفر بی‌سواد در کشور داریم که به نوعی همه آنها، بازماندگان از تحصیل هستند. آماری که هرسال اعلام می‌شود و در سال بعد، تغییری نکرده است. این اتفاق شاید ضعف دستگاه‌های آموزشی در کشور را می‌رساند. چیزی که اگر درست نشود، رتبه ایران در باسوادی همچنان در رده 86 خواهد ماند.
| 
