مهدی بهلولی

آموزگار کیست؟ آموزگاری چگونه پیشه ای است؟ و چگونه پیشه ای باید باشد؟ برخی،آموزگار را مدیر کلاس درس می دانند که وظیفه دارد درون مایه ی کتاب های درسی را به ذهن دانش آموزان انتقال دهد. او همچون مدیر یک کارخانه است که ورودی را می گیرد و از آن خروجی خواسته شده می سازد. کارخانه در اینجا،کلاس درس است. آموزگار کسی است که بر درون مایه ی شناختی کتاب های درسی چیرگی دارد و به خوبی می داند که آن درون مایه را چگونه و به چه روشی به ذهن شاگردانش منتقل کند. چندان به شناخت دانش آموزان،ارتباطش با آنان،و به ویژه به هدف ها و آرمان های آموزش و پرورش توجهی ندارد. باید طرح درس های تفصیلی از پیش تهیه شده داشته باشد و بسیار دقیق و جدی،آزمون های دوره ای بگیرد. اثربخشی او با توانایی دانش آموزانش در بدست آوردن دستآوردها و کامیابی های بالاتر از آزمون های استاندارد سنجیده می شود. آموزگار یک کارمند است که می خواهد کار آموزشی اش را به درستی انجام دهد و سر ماه حقوق خودش را بگیرد. دیگر به راست یا دروغ بودن درون مایه ای که درس می دهد کاری ندارد. و به این کاری ندارد که دانش آموزش سر کلاس درس از چه طبقه ای است،سیر است یا گرسنه است،پدر- مادر باسواد دارد یا بی سواد. و به این هم کاری ندارد که آموزشی که می دهد شاگردش را سنجشگر بار می آورد و یا به کلی توان سنجشگری را از او می ستاند. به این می گویند آموزگار اجرایی؛همان تعریف و برداشتی که بسیاری از آموزگاران و فرادستان آموزش و پرورش ما،از آموزگار داشته و دارند.
 اما آموزگار را می توان به گونه ای دیگر هم فهمید. آموزگار در اینجا کسی است که بیش از هر چیز دیگری،به دانش آموز می اندیشد. او دانش آموز را به عنوان انسانی درنظر می گیرد که قرار است به یاری او بشتابد تا توانمندی های خودش را کشف و شکوفا سازد. درون مایه کتاب درسی و انتقال آن به دانش آموز،اولویت نخست او نیست. بیشتر به دنبال پرورش اصالت و هویت در دانش آموز است. دانای مطلق نیست و نمی خواهد خودش را اینگونه جا بزند. می خواهد که یادگیری را برای دانش آموزش آسان سازد و او را به رشد شناختی و احساسی بیشتر برساند. اگر دید که دانش آموزی مثلا از درس تاریخ بدش می آید او را زیر فشار یادگیری آن نمی گذارد. اصل،خود دانش آموز و کشف توانمندی های اوست. مهربان و دلسوز است و می کوشد از تک تک دانش آموزان،شناخت دقیقی به دست آورد تا در یاری رساندن به آنان،اثرگذارتر عمل کند. به این می گویند آموزگار تسهیل گر. این آموزگار اما،خود را روشنفکری دل نگران آرمان های آموزش و پرورش نمی بیند و چندان به آزادی،برابری،دموکراسی،حقوق شهروندی و حقوق بشر نمی اندیشد- دست کم در کلاس درس چندان به اینها کاری ندارد. آنچه از هر چیزی برای او مهم تر است خود دانش آموز و رشد و شکوفایی توانمندی های اوست و این که او را انسانی اصیل بار آورد.
 اما آموزگار می تواند به گونه ای دیگر هم باشد. در اینجا پای پائولو فریره،هنری ژیرو، و برخی کسان دیگر به میان می آید که به آموزش در خدمت آزادی و رهایی می اندیشند. به باور هنری ژیرو،آموزگار،در برابر درستی یا نادرستی آنچه که به دانش آموز می گوید،مسئول است. یعنی آموزگار نمی تواند خود را "مآمور و معذور" بخواند و تنها آنچه که در کتاب درسی آمده را به دانش آموز بیاموزاند : "آموزشگری در این معنا،به خوب دریافتن مهارت ها و شگرد های آموزشی،کاسته نمی شود. بیشتر،همچون کرداری فرهنگی تعریف می گردد که باید در برابر روایت هایی که می آفریند،ادعاهایی که بر خاطره های اجتماعی می کند،و انگاره هایی از آینده که مشروع می انگارد،هم اخلاقی و هم سیاسی،پاسخگو باشد." به نزد ژیرو،آموزگار همچنین،در کشمکش بر سر دموکراسی،فرد بی طرفی نیست : "کردارهای آموزشگرانه ی سنجشگرانه،بایستی از پنهان شدن پشت ادعاهای واقع نگری و بی طرفی،سرباز بزنند،و باید تا اندازه ای،برای پیوند میان نظریه و کردار،در خدمت گسترش امکان هایی برای زندگی دموکراتیک بکوشند." می بینیم که در اینجا با آموزگار دیگری سر و کار داریم و دیگر آموزگار آن حقوق بگیر معمولی اداره ی آموزش و پرورش نیست. آموزگار می شود یک اندیشمند نقاد،کسی که از زندگی،دردها،دروغ ها،تبعیض ها،نابرابری ها،استبدادها،و ...سخن می گوید و سخت دل نگران آرمان های یک آموزش و پرورش راستین است،آموزشی که کنشگر و شهروندی آشنا به حقوق بشر،اخلاق انسانی،و سنجشگرانه اندیشی بار می آورد.     
 باری،آنچه که در بالا آمد،گزارشی بود از درون مایه ی کتاب ارزنده ی "رویکردهای تدریس"،نوشته ی گری فنستر میچر،و جوناس سولتیس. خوشبختانه این کتاب،با برگردانی خوشخوان،توسط چهارتن از استادان دانشگاه اصفهان به فارسی ترجمه شده و انتشارات مهرویستا آن را منتشر کرده است