حسین طاهری فرد کارشناس ارشد جامعه شناسی

در اواخر سال 73 اندیشه ارتقاء معیشتی و رفاه فرهنگیان به عنوان یکی از دغدغه های اصلی مسئولان فرهنگی کشور مطرح شد و در راستای افزایش قدرت مالی دوران بازنشستگی فرهنگیان، اندیشه صندوق ذخیره فرهنگیان شکل گرفت.صندوق ذخیره فرهنگیان در خرداد 74 بر اساس مصوبه مجلس و در راستای اجرای تبصره 63 قانون برنامه دوم توسعه با هدف حمایت و کمک به تامین مالی فرهنگیان پس از دوران خدمت تاسیس شد و فعالیت آن بر اساس مواد 147 و 53 قانون برنامه‌های توسعه سوم و چهارم استمرار یافت.
موسسه صندوق ذخیره فرهنگیان با سرمایه ای بالغ بر 90 هزار میلیارد ریال به عنوان یک بنگاه اقتصادی، وابسته به آموزگاران می کوشد تا با فعالیت های اقتصادی نظیر اداره شرکت ها، سرمایه گذاری در سهام شرکت ها و صنایع بزرگ از جمله نفت، پتروشیمی و معادن و انجام امور خدماتی، منافع اقتصادی و سطح رفاه فرهنگیان عضو را بهبود بخشد.نداشتن چشم انداز و استراتژی بلندمدت، تنوع دارایی ها و سبد سهام موسسه و نیز پراکندگی آن، مانع از اعمال مدیریت کارآمد و اثربخش شده است و علی رغم تلاش های صورت گرفته نرخ بازدهی و بهره وری در جهت پربار کردن سبد درآمدی اعضاء افزایش نیافته است.
تقریبا دو دهه از تشکیل صندوق ذخیره فرهنگیان می گذرد و به رغم تمام تلاش های صورت گرفته برای تأمین منافع اقتصادی فرهنگیان ، صندوق ذخیره فرهنگیان موفق عمل نکرده و عدم ارایه اطلاعات درست از فعالیت های موسسه صندوق ذخیره فرهنگیان به اعضاء و عدم دسترسی آنان به آنچه در این مجموعه اقتصادی می گذرد باعث شده است که فرهنگیان از عملکرد صندوق ذخیره فرهنگیان ناراضی باشند.
طبق تبصره ٦٣ برنامه دوم توسعه، وزارت آموزش‌وپرورش موظف است نسبت به تاسیس صندوق ذخیره فرهنگیان اقدام نماید و فرهنگیان می‌توانند ماهانه حداکثر مبلغ پنج درصد حقوق و مزایای خود را به حساب صندوق واریز نمایند. دولت نیز موظف است همه ساله معادل مبلغ فوق را که به همین منظور در بودجه سالانه منظور می گردد، به صندوق مزبور واریز نماید. در حالی که طبق تبصره ۶۳ قانون برنامه دوم توسعه، سهم دولت یک تکلیف است و دولت باید سهم خود را پرداخت نماید، اکنون دولت اعلام می کند با توجه به مصوبه قانون پنجم توسعه نیازی به اختصاص سهم دولت نیست و از ابتدای سال 90 تکلیفی برای تخصیص سهم به صندوق ذخیره فرهنگیان ندارد. دراین میان بدون سهم دولت، صندوق ذخیره فرهنگیان، چندان توجیه اقتصادی ندارد.
صندوق ذخیره فرهنگیان یک موسسه تجاری است که اولین اولویت در اساسنامه آن تولید و افزایش سرمایه و ثروت برای تقویت توان مالی و معیشتی اعضاء در دوران بازنشستگی است. صندوق ذخیره فرهنگیان می توانست کثرت جمعیت معلمان را یک ظرفیت ببیند و از آن در جهت ارتقای معیشت شان استفاده کند.
اما مساله‌ای که وجود دارد این است که چقدر فرهنگیان توانسته‌اند از فواید این فعالیت‌ها به جز آن مبلغ بازنشستگی که حقوقشان است استفاده کنند؟
آیا صندوق ذخیره فرهنگیان سودآور است و نفع آن برای معلمان چیست؟
اطلاعات اندکی در رابطه با صندوق ذخیره فرهنگیان در دسترس است زیرا گزارشی از عملکرد سالانه‌اش ارائه نمی‌شود. فرهنگیان از نحوه سرمایه گذاری، املاک، موسسات تحت پوشش صندوق ذخیره پولی شان اطلاعی ندارند و فقط میزان سود سالیانه و ارزش دارایی آن‌ها اعلام می‌شود.
صندوق ذخیره فرهنگیان، امروز با چالش هایی جدی روبه رو است که ناشی از ایرادهای متعدد در اساسنامه آن می باشند. یکی از دلایل ابهام در عملکرد صندوق، بحث پیرامون ماهیت آن است.
صندوق ذخیره فرهنگیان یک شرکت سهامی نیست بلکه یک موسسه تجاری است و بر اساس قانون تجارت تاسیس شده است، بنابراین تمام فعالیت‌های آن و ضوابط مربوطه براساس قانون تجارت صورت می‌گیرد و این قانون، نحوه مدیریت و شکل‌ مدیریت آن را هیات امنایی تعریف کرده است. انتخاب اعضای هیات مدیره، مدیرعامل و رئیس هیات مدیره و بازرس این صندوق ظاهراً مستقل از وزارت آموزش‌وپرورش، از وظایف و اختیارات هیات امنا است و رییس هیات امنا وزیر آموزش‌وپرورش؛ نائب رییس هیات امنا، معاون توسعه مدیریت و پشتیبانی وزارت آموزش‌وپرورش است و در این میان پنج نفر از فرهنگیان شاغل و یا بازنشسته و یا متخصصان اقتصادی کشور به انتخاب وزیر آموزش‌وپرورش نیز به عنوان اعضای هیات امنا انتخاب می شوند.
قانون ایجاد این صندوق به شکلی تدوین شده است که دست وزیر آموزش‌وپرورش را برای انتخاب رئیس و اعضای هیات مدیره باز گذاشته است.از آنجایی که مطابق ماده 12 اساسنامه، رییس هیئت امنای صندوق ذخیره وزیر آموزش‌وپرورش است و انتخاب اعضای هئیت امنا که طبق اساسنامه شرط فرهنگی بودن برایشان الزامی نیست،توسط وی انجام می شود باعث شده است که در طی سنوات گذشته هیچ فردی از فرهنگیان توسط وزیر به عنوان هیات امنا انتخاب نشود.
بنابراین تمامی تصمیمات و خط مشی موسسه از سوی وزارت آموزش‌وپرورش اتخاذ می شود.هیات امنا انتصابی نقش مجمع عمومی را به نیابت از اعضاء برعهده دارند. یکی از انتقادهای اعضای صندوق، فقدان مکانیسمی برای نظارت اعضاء بر فعالیت ده ها شرکتی است که توسط این موسسه اداره می شوند. از آنجایی که این صندوق تنها صندوقی در ایران و احتمالاً در دنیاست که اعضای آن حق رای در انتخاب اعضای هئیت رئیسه آن ندارد، سوال اساسی این است که چطور می توان اداعای استقلال موسسه را داشت در حالی که در راس آن وزیر آموزش‌وپرورش به عنوان نماینده دولت نه نماینده فرهنگیان قرار دارد؟
آیا مسبب عدم وصول سهم 5 درصدی دولت آن چنان که در اساسنامه آمده است، عملکرد ضعیف و توام با روابط ناصحیح مسولان صندوق ذخیره فرهنگیان نیست که سال‌هاست با اعتراض جامعه فرهنگیان مواجه است؟
در اساسنامه ، نقش فرهنگیان به عنوان صاحبان سرمایه در اداره موسسه حتی بعد از گذشت دو دهه از فعالیت، هنوز مشخص نیست. آنچه جای سوال و نگرانی دارد غیبت فرهنگیان در اداره و نظارت بر فعالیت موسسه می باشد. فرهنگیان در هیچ کدام از تصمیمات موسسه از زمان تاسیس تا به امروز نقشی نداشته اند.
این عدم حضور در اداره و نظارت به شدت فرهنگیان را رنجانده و شفافیت عملکرد صندوق را برایشان مخدوش کرده است. این مساله مهمی است که به نظر می‌رسد جامعه فرهنگی باید نسبت به آن حساس باشد.
قطعا این بسیار مهم است که صندوق ذخیره‌ای که به نام فرهنگیان تاسیس شده چه میزان در خدمت فرهنگیان است و مهمتر از همه اینکه خروجی آن برای معلمان چیست؟ عدم حضور فرهنگیان در اداره و نظارت بر فعالیت موسسه به چه معناست؟ آیا این عدم حضور منجر به عدم دفاع تمام قد از حقوق فرهنگیان نشده است؟
بنابراین در این مقطع به نظر می رسد که اساسنامه صندوق ذخیره که نحوه فعالیت هیات مدیره و رابطه اعضا با موسسه را توضیح می دهد،نیاز به اصلاح و بازنگری اساسی دارد.هر گونه تغییر در اساسنامه باید با مصوبه و حداقل اطلاع مجلس انجام شود و فرهنگیان هم در جریان آن قرار گیرند. اما بی گمان باید به گونه ای اصلاح شود که فرهنگیان عضو در در جریان فعالیت های اقتصادی موسسه قرار گرفته و در تصمیم گیری ها سهیم باشند.
یکی دیگر از ابهامات معلمان پیرامون صندوق ذخیره فرهنگیان ، حسابرسی از عملکرد آن، نحوه انعکاس نظرات و دیدگاه‌های اعضا به مدیران و دست‌اندرکاران صندوق است.
معلمان می‌پرسند آیا مسوولان صندوق از میزان رضایت اعضا اطلاع‌ دارند؟ آیا فعالیت‌های صندوق مورد بازرسی و حسابرسی قرار می‌گیرد؟
مدیر عامل صندوق ذخیره فرهنگیان پاسخ به این پرسش‌ها و ابهامات را به سایت صندوق ذخیره فرهنگیان ارجاع می دهند که هرگونه معامله‌ای که صندوق صورت می‌دهد طبق قانون تجارت است و همه صورت‌های مالی نیز در سایت صندوق وجود دارد و هر اطلاعاتی که اعضاء بخواهید قابل دسترسی است، ولی متاسفانه سایت صندوق، نحوه اطلاع رسانی و در دسترس بودن صورت های مالی، خود ابهامی بزرگتر را رقم می زند.
یکی دیگر از ابهامات موسسه، پرداخت پاداش های میلیونی به هیات مدیره صندوق ذخیره فرهنگیان و شرکت های وابسته به آن است که نیاز به تحقیق و تفحص مجلس از صندوق ذخیره فرهنگیان را دو چندان می کند. پس از افشای سوء استفاده های مالی مدیران سابق و شایعه دریافت حقوق های آن چنانی مدیران فعلیو سفرها و ماموریت های داخلی و خارجی از نهادهای نظارتی همچون دیوان محاسبات و سازمان بازرسی کل کشور انتظار می رود با ورود به این مقوله نسبت به شفاف سازی اقدام نمایند.
کمیسیون آموزش مجلس به تازگی « تحقیق و تفحص از صندوق ذخیره فرهنگیان » را در دستور کار خود قرار داده است. امید است که در کنار این نظارت، تغییر و اصلاح اساسنامه این صندوق که خواست اصلی اعضای صندوق ذخیره فرهنگیان است در دستور کار مسئولان قرار گیرد.

کلام آخر اینکه:
عدم شفافیت، نبود نظارت اعضا، حجم بالای سرمایه و انجام فعالیت های گوناگون و وجود ده ها شرکت در زیر مجموعه این موسسه، صندوق ذخیره را به محیط مناسبی جهت رشد تخلفات و رانت تبدیل کرده است.از زمان راه اندازی این صندوق تاکنون هیچ اقدام خاصی برای فرهنگیان انجام نشده است و تسهیلات ویژه ای به این قشر داده نشده است به طوری که هیات مدیره صندوق با سیستم مدیریتی بسته و انحصاری مدیریت می شود و اعضای صندوق هیچ نقشی در انتخاب هیات مدیره و مدیر عامل صندوق ندارند.تاکنون گزارش صحیح و مناسبی از عملکرد این صندوق اعلام نشده استاغلب اعضا از فعالیت صندوق ناراضی و به سلامت مالی آن مشکوکند.

حال باید مسولان صندوق فرهنگیان جهت شفاف سازی به این سوالات پاسخ دهند:
اگر صندوق از مدیران کارآمد استفاده می‌کند چرا میزان سوددهی و خدمات رسانی موسسه بسیار پائین است؟با توجه گستردگی فعالیت های صندوق ذخیره فرهنگیان و عدم سودآوری اقتصادی راه کارهای خروج از این بن بست رکود چیست؟ چه عاملی باعث شده که صندوق ذخیره فرهنگیان به عنوان یکی از ضعیف ترین صندوق های اعتبار کشور مبدل شود؟ چرا هیئت امنای این صندوق گزارش مبسوطی را به صاحبان اصلی این صندوق ارائه نمی دهند؟ آیا اتفاقات اخیر نشانه ای از ورشکستگی احتمالی صندوق ذخیره فرهنگیان نیست؟
به نظر می رسد برای این صندوق و آینده ی آن باید چاره ای اساسی اندیشید و در این میان بهترین کار نظرخواهی از اعضاء درباره انحلال یا ماندگاری این صندوق است.